Na górze Likajon w Arkadii w Grecji odkryto pozostałości starożytnego ołtarza Zeusa.
O istnieniu sanktuarium na górze Likajon dowiadujemy się między innymi od Pauzaniasza, greckiego geografa z II wieku n.e. Otóż ołtarz Zeusa Likajosa miał znajdować się na szczycie góry, skąd można było obejrzeć większość Peloponezu. Przed ołtarzem po wschodniej stronie stały dwa filary, na których znajdowały się złocone orły. Na tym ołtarzu składano sekretne ofiary dla Zeusa likajskiego.
Rzeczywiście, na miejscu gdzie znajdował się ołtarz, na wysokości około 1370 m n.p.m., rozpościera się zapierający dech w piersiach widok na całą Arkadię (region w Grecji, w środkowej części Półwyspu Peloponeskiego). Archeolodzy odkryli pozostałości sanktuarium, o którym pisał Pauzaniasz. Badacze z Mt. Lykaion Excavation and Survey Project, inicjatywy podjętej przez Amerykanów i Greków, sądzą że ołtarz był dużo starszy, niż podejrzewano. Otóż najstarsze ślady aktywności kultowej na tym miejscu sięgają roku około 3000 p.n.e. Znaleziono też ślady kontaktów z cywilizacją minojską pochodzącą z Krety w okresie od ok. 1500 do 1400 p.n.e.
- Góra Likajon w Arkadii jest znana z literatury starożytnej jako jedno z mitologicznych miejsc narodzin Zeusa, inne to Kreta - mówi Dr David Gilan Romano, badacz z Uniwersytetu w Pensylwanii i jeden z dyrektorów projektu na górze Likajon. - Fakt, że ołtarz Zeusa zawiera tak wczesny materiał, datowany na ok. 3000 r. p.n.e., sugeruje, że tradycja poświęcenia tego miejsca dla jakiegoś bóstwa jest bardzo stara. Ołtarz stał tam przez bardzo długi okres i właściwie jest wcześniejszy niż wprowadzenie kultu Zeusa do świata greckiego.
Badacze jeszcze nie wiedzą, kiedy po raz pierwszy ołtarz został wykorzystany przy odprawianiu ceremonii religijnych, choć sądzą, że stało się to w powiązaniu ze zjawiskami natury, jak wiatr, deszcz, światło słoneczne czy trzęsienie ziemi. Wielce prawdopodobne jest, że zbudowano go, by oddawać cześć jakiemuś bóstwu reprezentującemu siły natury.
W pobliżu ołtarza znaleziono pieczęć z kryształu wyobrażającą byka. Pochodzi ona z czasów wczesno-minojskich (1500-1400 r. p.n.e) i wskazuje na wczesne kontakty między Kretą a Arkadią. Na pewno więc w okresie minojskim był tu żywy ośrodek kultu religijnego. Poniżej ołtarza, na górskiej łące, znajduje się starożytny hipodrom, stadion oraz budynki powiązane z antycznymi zawodami atletycznymi, które rywalizowały z olimpiadami organizowanymi przez niedalekie sanktuarium Zeusa w Olimpii.
Latem wykop sondujący w pobliżu ołtarza przyniósł wynik w postaci licznych fragmentów ceramiki, datowanych na okres od ok. 3000 do 1200 r. p.n.e. Wykopaliska z początku XX wieku sugerowały, że najwcześniejsza aktywność na tym terenie rozpoczęła się ok. VII wieku p.n.e. Obecne wykopaliska odkryły także ceramikę i obiekty z okresu wczesno archaicznego, archaicznego, klasycznego i hellenistycznego (900-200 p.n.e.), włączając w to miniaturowe wazy, trójnogi i pierścienie z brązu, żelazne ostrza i srebrne monety.
Sanktuarium na górze Lykaion było znane w starożytności jako jedno z najbardziej sławnych miejsc kultu Zeusa w starożytnej Grecji. Był to ogólno-grecki ośrodek przyciągający pielgrzymów, atletów i dygnitarzy z całej Grecji od czasów archaicznych po hellenistyczne ok. 700-200 p.n.e. Mimo że to sanktuarium znajduje się tylko 35 km od dogłębnie przebadanego sanktuarium Zeusa w Olimpii, nie podejmowano tam żadnych wykopalisk przez prawie sto lat. Wykopaliska rozpoczęły się na nowo w 2004 roku, a od 2006 roku z projektem Greckiej Służby Archeologicznej współpracują Uniwersytety w Pensylwanii i w Arizonie. Rozeznanie na miejscu zrobiono już w 1996 roku, kiedy to dr Romano badał znajdujący się tam stadion. Oprócz niego projektem kieruje Michaelis Petropoulos z Greckiej Służby Archeologicznej, oraz Mary Voyatzis z Uniwersytetu w Arizonie. Grecko-amerykański zespół badawczy jest prawdziwie interdyscyplinarny, gdyż w skład niego wchodzą archeolodzy, geolodzy, geofizycy, architekci, topografowie i, oczywiście, studenci pracujący na stanowisku. Projekt będzie kontynuowany przy ołtarzu i innych miejscach sanktuarium aż do 2010 roku. Badacze proponują utworzenie parku archeologicznego chroniącego obszar ok. 300 km2 dookoła stanowiska.
W starożytności na górze Lykajon odbywał się festiwal zwany Lykaja. Epitet Lykajos był przyjmowany przez Zeusa tylko w połączeniu z tym świętem, będącym głównym arkadyjskim festiwalem religijnym. Według mitu, Likaon, mityczny pierwszy król Arkadii, wraz ze swoimi pięćdziesięcioma synami gościł Zeusa ucztą. Jako główne danie podano Zeusowi mięso ludzkie, według niektórych wersji pochodzące z syna Likaona, Nyktimosa, albo syna Zeusa, Arkasa. Zeus odepchnął danie z obrzydzeniem i, zależnie od wersji, albo pozabijał króla i jego synów piorunem, albo pozamieniał w wilki. Według Pauzaniasza, Likaon złożył w ofierze Zeusowi swojego syna na górze Likajon, po czym natychmiast po złożeniu ofiary król został zamieniony w wilka. Ponoć co roku w czasie święta Zeusa Likajosa jeden z czcicieli był zamieniany w wilka, ale mógł powrócić do ludzkiej postaci, jeśli powstrzymał się od spożywania ludzkiego mięsa przez dziesięć lat. Badacze na ogół interpretują te legendy w ten sposób, że na górze Likajon znajdował się przed-helleński kult związany z kanibalizmem lub ofiarami z ludzi i z kultem wilka. Potem kult ten został wyparty przez religię grecką, która nadała cechy pejoratywne wcześniejszym rytuałom i obróciła je w mit. Badania wspomnianego zespołu archeologów nie znalazły jednak śladów praktykowania ofiar z ludzi. Znaleziono natomiast znaczącą ilość kości zwierzęcych, potwierdzających praktykowanie ofiar ze zwierząt.
Tytus Mikołajczak
