Portal Polskiego Radia SA
słuchaj
shopping_cart
Wolne Związki Zawodowe
Section04
Wolne Związki Zawodowe

W lutym 1978 roku w Katowicach powstał pierwszy w Polsce Komitet Wolnych Związków Zawodowych. Ich pomysłodawcą był Kazimierz Świtoń, elektromechanik.

W ten sposób rozpoczyna się pierwsza opozycyjna aktywność robotników, którzy w sposób zorganizowany zaczęli przeciwstawiać się systemowi komunistycznemu.

W marcu WZZ działały w Wodzisławiu Śląskim, Gliwicach i Bielsku-Białej. W kwietniu powstał komitet założycielski WZZ Wybrzeża, a w październiku 1979 roku WZZ Pomorza Zachodniego.

Dwa lata wcześniej w kwietniu 1976 roku utworzono Komitet Obrony Robotników - pierwszą jawną opozycję w Polsce, skupioną wokół warszawskiej inteligencji.

W maju 1977 roku w Krakowie powołano Studencki Komitet Solidarności jako wyraz buntu przeciwko władzom PRL, po zamordowaniu przez SB studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego Stanisława Pyjasa.

Wydarzenia te w ciągu dwóch lat doprowadziły do powstania 10-milionowego ruchu społecznego Solidarność – związku, który odmienił Polskę.

Section08
Świadkowie historii
Jak powstały WZZ
Section012
1978
21 lutego
1978
14 marca
1978
29 marca
1978
2 kwietnia
1978
10 kwietnia
1978
29 kwietnia
1978
28 maja
1978
3 czerwca
1978
14 października
1978
1 listopada
1978
18 grudnia
1978
29 grudnia
1979
17 maja
1979
1 lipca
1979
Lipiec
1979
11 października
1979
18 grudnia
1980
23 stycznia
1980
31 stycznia
1980
31 marca
1980
1 lipca
1980
Lipiec – sierpień
1980
23 sierpnia
1980
30 sierpnia
1980
31 sierpnia
1978
21 lutego
1978
Pierwsi ze Śląska
Kazimierz Świtoń, Roman Kściuczek, Ignacy Pines, Tadeusz Kicki i Władysław Sulecki zakładają Wolne Związki Zawodowe Górnego Śląska w Katowicach. Wkrótce, wobec represji, jakich doznał Władysław Sulecki ze strony esbecji, jego miejsce zajął Bolesław Cygan.
1978
14 marca
1978
Wieści rozchodzą się w drugim obiegu
W "Robotniku", podziemnym czasopiśmie Komitetu Obrony Robotników, pojawia się informacja o powstaniu Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach.
1978
29 marca
1978
Zaczęło się od kilku osób
Powołanie mężów zaufania WZZ - Jana Świtonia w Częstochowie i Zdzisława Mnicha w Bielsku Białej.
1978
2 kwietnia
1978
Ulotki z informacjami
Katowickie Wolne Związki Zawodowe przeprowadzają pierwszą akcję masową, rozdają około 1000 ulotek z odezwą do robotników i pracowników Górnego Śląska i Zagłębia.
1978
10 kwietnia
1978
Zrzeszajcie się!
Odezwa katowickich WZZ wzywająca robotników i pracowników w Polsce do tworzenia Wolnych Związków Zawodowych.
1978
29 kwietnia
1978
Wolne Związki na Wybrzeżu
Ogłoszona zostaje Deklaracja Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Pod deklaracją podpisani byli Andrzej Gwiazda, Krzysztof Wyszkowski i Antoni Sokołowski. Wkrótce dołączają do nich m.in. Anna Walentynowicz, Maryla Płońska, Alina Pieńkowska, Joanna Duda-Gwiazda, Lech Kaczyński, Bogdan Lis, Bogdan Borusewicz, Antoni Sokołowski i Tadeusz Szczepański.
1978
28 maja
1978
Szybka reakcja bezpieki
Zatrzymanie członków Wolnych Związków Zawodowych przez SB w mieszkaniu Krzysztofa Wyszkowskiego. Jego brat, Błażej Wyszkowski, zostaje skazany na 2 miesiące aresztu za stanięcie w obronie działaczki opozycyjnej Anny Młynik. W proteście przeciwko aresztowaniu Błażeja działacze WZZ podjęli głodówkę. O aresztowaniu informowały ulotki rozdawane wśród robotników Trójmiasta, Łodzi i Krakowa.
1978
3 czerwca
1978
Deklaracja Wałęsy
Do Krzysztofa Wyszkowskiego zgłasza się Lech Wałęsa z propozycją wstąpienia do Wolnych Związków Zawodowych.
1978
14 października
1978
Bezpieka bije Świtonia
Pobicie Kazimierza Świtonia przez czterech milicjantów. Dwa dni później skazano go na dwa miesiące aresztu za sprawstwo incydentu - napaść na funkcjonariuszy i zniszczenie milicyjnego samochodu. Obroną Świtonia zajęła się opozycja w całym kraju. Informację o pobiciu podawała także Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa.
1978
1 listopada
1978
W hołdzie zabitym
Wbrew władzom członkowie Komitetu Obrony Robotników i Wolnych Związków Zawodowych składają kwiaty na grobach poległych robotników na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku.
1978
18 grudnia
1978
Kolejne aresztowania
Kilkutysięczna manifestacja robotników w rocznicę masakry robotników w grudniu 1970 roku pod bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej. Efektem było zatrzymanie w najbliższych dniach działaczy Wolnych Związków Zawodowych przez SŁużbę Bezpieczeństwa.
1978
29 grudnia
1978
Musimy bronić się sami
Publikacja oświadczenia KSS "KOR" i redakcji "Robotnika". Wezwano w nim do zakładania Wolnych Związków Zawodowych. Podkreślano, że robotnicy nie mogą liczyć na obronę ze strony oficjalnych związków.
1979
17 maja
1979
Głodówka w obronie kolegi
Początek dziesięciodniowej głodówki Kazimierza Świtonia w proteście przeciwko zablokowaniu przez władze wizyty Jana Pawła II na Śląsku w czasie pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny.  
1979
1 lipca
1979
Głos zabiera prezydent USA
Aresztowanie Edmunda Zadrożyńskiego, grudziądzkiego założyciela "Niezależnego Ruchu Robotniczego", siostrzanej organizacji WZZ. Działacz został skazany na 3 lata pozbawienia wolności. List w jego obronie podpisało 800 osób. W jego obronie interweniowały również centrale związkowe z Europy Zachodniej, głos zabrał prezydent USA Jimmy Carter oraz Amnesty International. 
1979
Lipiec
1979
O podstawowe prawa ludzi pracy
W specjalnym numerze "Robotnika" zostaje opublikowana "Karta Praw Robotnika". Postulowano w niej zniesienie przywilejów partyjnych, poprawę warunków pracy i wprowadzenie prawa do strajku. Czasopismo wydrukowano i rozkolportowano w 50 tys. egzemplarzy.
1979
11 października
1979
WZZ Pomorza Zachodniego
Powstaje Komitet Założycielski Wolne Związki Zawodowe w Szczecinie i Gryfinie.
1979
18 grudnia
1979
Pamięć o tragedii grudnia '70
Manifestacja robotników w rocznicę pacyfikacji robotników Wybrzeża w grudniu 1970 roku, organizowana przez działaczy WZZ i Ruchu Młodej Polski. Przed rocznicą Służba Bezpieczeństwa zatrzymała w Trójmieście kilkadziesiąt osób związanych z Wolnymi Związkami Zawodowymi.
1980
23 stycznia
1980
Pierwsze protesty
W odpowiedzi na wyrzucenie z pracy w gdańskim "Elektromontażu" dziewięciu współpracowników WZZ oraz zapowiedzi dalszych zwolnień, powstaje pięcioosobowa Komisja Robotnicza (Lech Wałęsa, Sylwester Niezgoda, Teofil Koszałka, Zbigniew Dąbrowski i Edward Glapa), która zajmuje się organizowaniem akcji protestacyjnych wśród robotników.
1980
31 stycznia
1980
Obrona Anny Walentynowicz
Trzygodzinny strajk ostrzegawczy w obronie Anny Walentynowicz, którą przeniesiono do pracy poza Gdańsk. Wskutek protestu Walentynowicz pozostała w stoczni, ale przeniesiono ją do innego wydziału. Tego samego dnia odbywa się wiec przeciwko decyzji o wyrzuceniu z pracy innych działaczy WZZ.
1980
31 marca
1980
Szczecin drukuje w podziemiu
Wychodzi pierwszy numer "Robotnika Szczecińskiego", drukowanej w drugim obiegu gazetki Wolnych Związków Zawodowych w Szczecinie.
1980
1 lipca
1980
Strajkiem w podwyżki
Przeciwko podwyżkom tzw. cen komercyjnych niektórych gatunków wędlin i mięs, które objęły także przetwory mięsne w stołówkach pracowniczych, rozpoczynają strajk m. in. niektóre wydziały: zakładów lotniczych w Mielcu, Zakłady Mechaniczne "Ursus" w Warszawie, Fabryka Autobusów "Autosan" w Sanoku, Fabryka Obrabiarek "Ponar" w Tarnowie.
1980
Lipiec – sierpień
1980
Strajkuje cała Polska
Strajki robotników obejmują całą Polskę. 14 sierpnia rozpoczyna się strajk w Stoczni Gdańskiej. 15 sierpnia strajki podejmują kolejne zakłady Trójmiasta, Elbląga i Szczecina.
1980
23 sierpnia
1980
Władza rozpoczyna negocjacje
Rozpoczynają się wstępne rozmowy między stroną rządową a gdańską Międzyzakładową Komisją Strajkową.
1980
30 sierpnia
1980
Komuniści ustępują
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy reprezentujący ponad 300 zakładów pracy w Szczecinie podpisuje z przedstawicielami rządu porozumienie. W punkcie pierwszym władza zgadza się na powstanie niezależnych związków zawodowych.
1980
31 sierpnia
1980
Mamy rzecz najważniejszą
Komisja Rządowa podpisuje w Sali BHP Stoczni Gdańskiej porozumienie ze strajkującymi. Lech Wałęsa przemawia do czekających na terenie stoczni kolegów: "Uzyskaliśmy wszystko, co w obecnej sytuacji mogliśmy uzyskać. Resztę też uzyskamy, bo mamy rzecz najważniejszą: nasze niezależne samorządne związki zawodowe. To jest nasza gwarancja na przyszłość".
Section016
Mówią historycy
Oni tworzyli WZZ
Section020
Archiwalne nagrania

My, ludzie pracy, musimy mieć prawo do strajku!

- Kto by przypuszczał, że po 2,5 latach istnienia Wolnych Związków Zawodowych będę mógł do was przemawiać bez cenzury - mówił Kazimierz Świtoń na wiecu Solidarności w Hucie Katowice. (PR, 21.10.1980)

WZZ korzeniami Solidarności

- Wolne związki powstały na Śląsku i były pierwszym krokiem do wolności - mówił Kazimierz Świtoń w rozmowie z Jędrzejem Lipskim w 2007 roku.

W tych aktach jest moje życie

- Przez lata dochodziło do różnych represji. W aktach opisane są fakty, o których ja nawet już nie pamiętam - wspominał Kazimierz Świtoń w rozmowie z Jędrzejem Lipskim w 2007 roku.

Najbardziej poniżające

- Donosili na mnie moi sąsiedzi, księża. Najbardziej poniżające było to, że oskarżali mnie o współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa - mówił Kazimierz Świtoń w rozmowie z Jędrzejem Lipskim w 2007 roku.

SB była szczególnie brutalna na Śląsku

- Służba Bezpieczeństwa rzuciła się jak sęp na Kazimierza Świtonia i chcieli go zniszczyć - wspominał Henryk Wujec. (PR, 30.08.2010)

Poczułem się jak osaczony

- Na każdym rogu budynku w Katowicach stał człowiek, żebym czasami gdzieś nie uciekł. Piąty siedział w samochodzie – wspominał Kazimierz Świtoń w rozmowie z Jędrzejem Lipskim w 2007 roku.

Nie ugięłam się pod represjami

- Musieliśmy pokazać ludziom, co działo się wokół nas, a o czym nie wolno było mówić - mówiła Anna Walentynowicz. (RWE, wrzesień 2018)

Wieści rozchodziły się szybko

Bogdan Lis mówi o przebiegu strajku, rozmowach z przedstawicielami władz i postulatach robotników - fragm. wywiadu Andrzeja Iłowskiego. (PR, 11.09.1980)

Nikt z nas nie był sam

- Gdyby nie nasze związki zawodowe, nie byłoby tej Solidarności – tłumaczył Andrzej Kołodziej, członek Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża w audycji "Białe plamy". (PR, 22.02.2018)

Polskie Radio
w 40. rocznicę powstania WZZ
Polecane serwisy
Section024
Section025
Serwis powstał we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach. Redakcja dziękuje Panu Jędrzejowi Lipskiemu za udostępnienie notacji nagranych w 2007 roku oraz udzielenie zgody na publikację filmu "Pierwszy ze Śląska". Film "Bezpieka kontra śląskie WZZ" umieściliśmy dzięki uprzejmości Stowarzyszenia Pokolenie z Katowic.