Andrzej Czajkowski - wspomnienie neurotycznego kompozytora

- Złożoność osobowości Andrzeja Czajkowskiego jest całkowicie odzwierciedlona w muzyce – mówiła w poniedziałkowych "Rozmowach o muzyce" redaktorka pamiętników kompozytora i jego biografistka Anastasia Bellina-Johnson

Andrzej Czajkowski

Foto: PAP/Jerzy Baranowski

Biografia Andrzeja Czajkowskiego (1935–1982) rzeczywiście fascynuje i przeraża. Ocalony z warszawskiego getta, przez całe życie zmagał się z traumą wspomnień z dzieciństwa: braku ojca, rozstania z matką, która została za murem, miesięcy spędzonych w ukryciu, ciągłych upokorzeń. Nadwrażliwy, zwracał uwagę talentem pianistycznym i ponadprzeciętną inteligencją. Po wyjeździe na Zachód otworzyły się przed nim wielkie możliwości, jednak ekstrawagancka osobowość, niechęć do kompromisów artystycznych i emocjonalne zahamowania nie pozwalały mu osiągnąć tak wysokiego stopnia kariery, na jaki mógłby ze swoim talentem wspiąć się bez trudu.
W "Rozmowach o muzyce" szukaliśmy odpowiedzi na pytanie, jaki jest obecny stan naszej wiedzy o Andrzeju Czajkowskim. Pretekstem do rozmów stały się niedawno wydane w języku angielskim pamiętniki kompozytora ("A Musician Divided: André Tchaikowsky in His Own Words") pod redakcją Anastasi Belliny-Johnson. Oprawione dodatkowo szkicem biograficznym, dają nam pełniejszy obraz artysty rozdartego. – Przyznam, że nawet w Anglii Czajkowski był nieobecny. Po śmierci niewiele wykonywano jego dzieł. Powodem być może były trudności, jakie nastręczała jego postać – tłumaczy Bellina-Jahnson. – Ludzie nie mieli przekonania, by promować jego muzykę, bo jest trudna i złożona. To nie jest coś, co łatwo i ochoczo włącza się do repertuaru – dodaje.
W przypadku Andrzeja Czajkowskiego muzyka doskonale ilustruje jego los. Z lektury dzienników wynika, jak skomplikowane było jego życie emocjonalne i intelektualne, co wyraźnie słychać w muzyce – pełnej niepokoju i treści. Jacek Kaspszyk wspomina Czajkowskiego jako człowieka bardzo skromnego, obdarzonego wielkim poczuciem humoru i wiedzą. – Był również niesamowitym pianistą. Wiedział o swoim talencie, ale go nie wykorzystał. Nigdy nie szedł za modą, a za tym, co dyktował mu talent. Żałuję, że w Polsce jest mało znany - dodał Kaspszyk.

Z kolei John O'Brien, autor libretta opery Czajkowskiego "Kupiec wenecki" mówił o fascynacji kompozytora Szekspirem. - Przez studiowanie Szekspira Andrzej czuł się trochę Anglikiem. Kochał jego twórczość i, jak wiadomo, zapisał w testamencie swoją czaszkę do używania przy wystawieniach Hamleta - zdradził.  Wyjaśnił też, dlaczego wybór padł akurat na "Kupca weneckiego": - To była wspaniała okazja dla Andrzeja do zgłębiania przez muzykę spraw dla niego ważnych. Po pierwsze był Żydem, ale nigdy wcześniej nie napisał niczego o prześladowaniu swojego narodu. Po drugie decyzja by partię Antonia śpiewał kontratenor oznaczał w latach 70. w zasadzie wyznanie homoseksualizmu...

Znajomość kompozycji Andrzeja Czajkowskiego i wiedza na temat jego życia powoli wzrasta wśród publiczności. W ubiegłym roku artysta doczekał się retrospektywy na festiwalu w Bregencji, gdzie wykonano po raz pierwszy jego jedyną operę, "Kupiec wenecki" (w kolejnym sezonie pokaże ją warszawski Teatr Wielki-Opera Narodowa). Na płycie wydano natomiast utwory fortepianowe, w tym fenomenalny i strasznie trudny Koncert op. 4 (1966–71) w interpretacji Macieja Grzybowskiego i orkiestry Wiener Symphoniker pod batutą Paula Daniela. – Muzyka Czajkowskiego jest totalna i kompleksowa. Wszystko jest niesłychanie celowe i wysublimowane – tłumaczył Grzybowski.
Na koniec "Rozmów o muzyce" Aleksander Laskowski przyznał, że z niecierpliwością oczekuje polskiego przekładu pamiętników kompozytora. Ponadto Andrzeja Czajkowskiego wspominali Halina Janowska, Józef Kański, Jerzy Marchwiński i John O’Brien, a o jego twórczości mówili David Pountney, Michał Bristiger oraz Jacob Fichert i Nico de Villiers

"Rozmowy o muzyce" poprowadzili Róża Światczyńska i Adam Suprynowicz.

is/mm