Podczas okupacj Marek Edelman zaangażował się w powstanie i działalność Żydowskiej Organizacji Bojowej. Podczas powstania w getcie, po samobójstwie Mordechaja Anielewicza, został ostatnim przywódcą bojowników. Brał także udział w Powstaniu Warszawskim. Walczył w Śródmieściu i na Żoliborzu.
Zobacz serwis Polskiego Radia o Powstaniu Warszawskim>>>
Wspominając powstanie w warszawskim getcie w 1943 roku Marek Edelman podkreślił, że był to pierwszy zbrojny zryw w okupowanej Europie.
Zobacz galerię: DZIEŃ NA ZDJĘCIACH>>>
"W zasadzie najważniejsze jest życie. A jak już jest życie, to najważniejsza jest wolność. A potem oddaje się życie za wolność. Wtedy już nie wiadomo, co jest najważniejsze" - takim mottem Marek Edelman opatrzył swoją książkę "Getto walczy", wydaną w 1991 roku. Pisze w niej, że bojownicy żydowscy, którzy polegli w bunkrze przy ulicy Miłej w Warszawie, są symbolami walki o wolność człowieka.
Zobacz serwis Polskiego Radia poświęcony II wojnie światowej>>>
- To są wszystko ludzie połączeni ze sobą. Byli połączeni żelaznym uściskiem dłoni i umysłów: walki o wolność, równość, niezależność i równość człowieka. Cześć ich pamięci - podkreślał Marek Edelman.
Marek Edelman był sygnatariuszem listu 101 intelektualistów przeciwko zmianom konstytucji, skierowanego do władz PRL w 1976 roku. W latach 1976-80 działał w Komitecie Obrony Robotników, następnie w NSZZ "Solidarność". Uczestniczył w podziemnym ruchu solidarnościowym, brał udział w obradach Okrągłego Stołu. W latach 1989-93 był posłem na Sejm. Angażował się też w inicjatywy zmierzające do zachowania na trwałe pamięci o mieszkających w Polsce od wieków Żydach.
Posłuchaj dźwięków o Marku Edelmanie w Radiach Wolności>>>
- Żeby było piękne, dobrze zrobione, pokazujące, co się w Polsce i wśród ludności żydowskiej działo; jak doszło do Zagłady - jak się polska ludność wtedy zachowywała: kiedy dobrze, kiedy źle - żeby muzeum było obiektywne. I żeby dużo osób je odwiedzało - mówił o warszawskim Muzeum Historii Żydów Polskich Marek Edelman.
Dzieje życia Edelmana spisała Hanna Krall w wywiadzie pod tytułem "Zdążyć przed Panem Bogiem".
Doceniony na świecie
W 2008 roku Marek Edelman otrzymał Order Komandorski Legii Honorowej. Uroczystość odbyła się w rezydencji ambasadora Francji w Warszawie. Odznaczenie wręczył szef francuskiej dyplomacji Bernard Kouchnera. Przypomniał on historię życia Marka Edelmana, jego walki podczas powstania w getcie, a także działalność opozycyjną w czasie PRL.
- Dla mnie Marek Edelman utożsamia heroizm oraz wytrwałość. Jest niezmordowanym działaczem. Jest wiecznym dysydentem. Jest człowiekiem, którego duchem była walka. Jest wiernym rewolucjonistą, a jednocześnie jest socjaldemokratą. Dla mnie nie ma na świecie ważniejszego człowieka - deklarował Bernard Kouchner.
Markowi Edelmanowi jest zadedykowany ostatni film Agnieszki Holland "W ciemności". Obraz opowiada o grupce Żydów, którzy przez 14 miesięcy ukrywają się w lwowskich kanałach, oraz o Polaku, który się nimi opiekował. Ta historia niezwykłego ocalenia jest nowym głosem o stosunkach polsko żydowskich. Film został wyselekcjonowany jako oficjalny kandydat Polski do Oscara za najlepszy obraz nieanglojęzyczny.
IAR, gs