4 sierpnia 1610 roku zmarł Stanisław Stadnicki, herbu Szreniawa, zapamiętany jako żołnierz, awanturnik i sławny warchoł. Poseł na Sejm i jeden z przywódców Rokoszu Zebrzydowskiego.
Zaraza Rzeczpospolitej
Historia "Diabła Łańcuckiego" to wyrazisty przykład procesu psucia się Rzeczpospolitej szlacheckiej od środka, który rozpoczął się pod koniec XVI wieku. To czas prywatnych wojen, bezprawia, samowoli i braku odpowiedzialności za zarządzanie ziemią, ludźmi oraz dobytkiem – zwiastun nadchodzącej anarchii.
Awanturnik w służbie korony
Stanisław Stadnicki urodził się około 1551 roku. Od samej młodości siostrzeniec innego znanego pieniacza Samuela Zborowskiego wykazywał przejawy bandytyzmu. Nieobliczalny i agresywny awanturnik budził popłoch w okolicy Dubiecka, gdzie się wychował.
25:24 opowieść o diable stadnickim___v2014006065_tr_0-0_117660517db792c0[00].mp3 O Stanisławie Stadnickim mówi prof. Zbigniew Mikołejko - audycja z cyklu "Rozdroża kultury". (PR, 21.07.2014)
W 1576 roku król Stefan Batory wezwał Stadnickiego do udziału w wyprawie gdańskiej. Waleczność szlachcica budziła podziw króla. Brał też czynny udział jako rotmistrz w wyprawie moskiewskiej. Zakończenie kampanii to jednocześnie początek haniebnej działalności Diabła. – Stadnicki poczuł się źle wynagrodzony, chociaż za szaleńczy heroizm otrzymał roczną pensję 1000 dukatów i starostwo w Inflantach – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Zbigniew Mikołejko.
Pan na Łańcucie
Stanisław Stadnicki w Łańcucie osiedlił się w 1578 roku. W rozmaitych paszkwilach zaciekle atakował Batorego i Zamoyskiego. Zapiekł się przeciwko państwu, aktywnie wspierając w walce o tron Polski austriackiego księcia Maksymiliana Habsburga.
Zaangażowanie w sprawy Habsburgów pchnęły Stadnickiego na Węgry, gdzie powstały zalążki jego prywatnej armii. Po powrocie do Łańcuta ściągnął do siebie rozbójników wszelkiej maści. Stworzył prywatną armię pochodzących zewsząd rębajłów. Toczył prywatne wojny, rabował kupców i sąsiadów. W Łańcucie trzymał i torturował wielu więźniów.
Wreszcie, otwarcie zbuntował się przeciw królowi Zygmuntowi III Wazie, dołączył do Rokoszu Zebrzydowskiego, by na koniec zdradzić własnych sojuszników.
Kres bandyckiej działalności Stadnickiego położył Łukasz Opaliński, który w 1609 roku zdobył i splądrował Łańcut. W ostatecznej rozgrywce pod Tarnawcem, gdzie na szablach rozniesiono "Diabła Łańcuckiego", wzięło udział sześć tysięcy ludzi.
mjm