Zygmunt Stary. Król złotego wieku

W czasie jego panowania Jagiellonowie utracili trony Czech i Węgier. Zapamiętany został jednak przez pryzmat sukcesów: podporządkował sobie państwo krzyżackie, a Polska i Litwa rozkwitły kulturalnie i gospodarczo. 

Wybitny monarcha czy zbyt łagodny dyplomata i polityk? Posłuchaj audycji Elizy Bojarskiej i Andrzeja Sowy.

Przyszedł na świat jako przedostatni syn Kazimierza Jagiellończyka i przez długi czas pozostawał jedynym jego potomkiem, któremu nie przypadły w udziale godności świeckie i kościelne. Dopiero jego najstarszy brat, Władysław Jagiellończyk, który był królem czeskim i węgierskim, dał mu władzę nad Śląskiem. Po śmierci brata Aleksandra objął także tron litewski (1506) i polski (1507). Koronacja Zygmunta I Starego, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, przedostatniego Jagiellona na tronie polskim, odbyła się w katedrze na Wawelu 24 stycznia 1507 roku.

Koniec Europy Jagiellonów

Polska i Litwa w czasie rządów Zygmunta znajdowały się w bardzo trudnej sytuacji międzynarodowej. Wielkie Księstwo Litewskie było atakowane przez moskiewskiego księcia Wasyla i, mimo zwycięskiej bitwy pod Orszą, straciło Smoleńsk. Naciski polityczne wywierał też niemiecki cesarz, który sprzyjał państwu krzyżackiemu i popierał księcia moskiewskiego. Żeby rozbić ten sojusz, Zygmunt i Władysław zaproponowali cesarzowi Maksymilianowi układ. Zawarli go na zjeździe w Wiedniu w 1515 roku.

Pozornie układ był korzystny dla Polski. Władzę w Czechach i na Węgrzech miał przejąć Ludwik Jagiellończyk, a w przypadku jego bezpotomnej śmierci Habsburgowie. Ludwik niespodziewanie zginął w bitwie pod Mohaczem i Jagiellonowie utracili kontrolę nad Czechami i Węgrami. 

Kontrowersyjny hołd

Z kolei Krzyżacy, którzy byli już wówczas cieniem swojej dawnej potęgi, starali się zrzucić zależność lenną od Polski.

– Zygmunt nie wykorzystał wielkiej szansy, jaka stanęła przed Koroną Królestwa Polskiego, szansy włączenia ziem Zakonu Krzyżackiego do państwa – podkreślał dr Jan Sałkowski.

Zygmunt mógł zmiażdżyć przeciwnika podczas kampanii 1519 roku. Z niewiadomych przyczyn ugiął się jednak pod naciskami papieża i stracił przewagę. Wynikiem tej polityki był kompromis, który doprowadził do hołdu pruskiego.

– Nie traktujmy tego jako sprawy polskiej, to była sprawa europejska – bronił Zygmunta prof. Janusz Tazbir w rozmowie z Elizą Bojarską w audycji z cyklu "Anegdoty i fakty".

W cieniu żony

Zmarł 1 kwietnia 1548 roku. Pod koniec życia ulegał wpływom królowej Bony. To ona kierowała de facto polityką swojego sędziwego małżonka. W 1530 roku doprowadziła do elekcji vivente rege (czyli za życia króla) swojego syna Zygmunta Augusta.

Złoty wiek

Mimo tak trudnej sytuacji, Polska i Litwa kwitły pod rządami Zygmunta. Szybko rozwijała się gospodarka i kultura.

– Istniała wtedy jakaś dziwna zbieżność, że elita intelektualna była jednocześnie elitą polityczną. Mieliśmy wybitnych poetów, pisarzy i humanistów w kancelarii królewskiej – mówił prof. Andrzej Wyczyński.

Symbolem mądrości panującej na królewskim dworze stała się postać Stańczyka, królewskiego błazna obdarzonego wielką inteligencją, który miał prawo krytykować króla i wpływać na jego decyzje.

bm