99 lat temu, 3 października 1924 roku, zmarł Władysław Zamoyski. Był działaczem społecznym, inicjatorem budowy linii kolejowej Chabówka-Zakopane. Uratował od całkowitego zniszczenia zdewastowane przez poprzednich właścicieli lasy tatrzańskie. Zaangażowany był w spór graniczny z Królestwem Węgier o Morskie Oko. Wszystkie swoje dobra wielkopolskie oraz zakopiańskie przekazał na cele społeczne i narodowe.
19:42 zakopane___f 44086_tr_0-0_1174034019348b22[00].mp3 Rozmowa Małgorzaty Tułowieckiej z prof. Andrzejem Makowieckim o rozwoju Zakopanego na przełomie XIX i XX wieku. (PR, 23.07.1988)
Godny szlachetnego rodu
Urodził się 18 listopada 1853 roku. Młodość spędził we Francji, gdzie jego ojciec prowadził niepodległościową działalność emigracyjną. Służył w armii francuskiej oraz był członkiem francuskiej delegacji na wystawę światową w Sydney. Już wtedy dał się poznać jako człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach i powrócił z wyprawy z bogatymi zbiorami etnograficznymi i mineralogicznymi.
W latach 80. XIX wieku objął w posiadanie majątek w Kórniku, który znajdował się wówczas w pruskim zaborze. W Wielkopolsce bronił Polaków przed germanizacyjnym ustawodawstwem niemieckim.
Patron Zakopanego
Po kilku latach przeniósł się do Galicji i osiedlił się w podtatrzańskich Kuźnicach. Poświęcił się ochronie przyrody górskiej i dbał o rozwój Zakopanego. W 1889 roku zakupił dobra tatrzańskie i uratował znaczną część lasów tatrzańskich od wycinki. Ograniczył wyręb oraz stopniowo zalesiał ubytki.
Władysław Zamoyski był fundatorem linii kolejowej Chabówka-Zakopane, która odegrała znaczną rolę w rozwoju tego wówczas jeszcze niewielkiego miasteczka jako uzdrowiska oraz ośrodka turystycznego.
– Żeby Zakopane mogło zostać ukształtowane, musiał zostać spełniony pewien układ warunków. W latach 60. XIX wieku na Krakowie kończyły się możliwości komunikacyjne. Do niego można było dojechać koleją, ale dalej trzeba było jechać furką – mówił historyk literatury prof. Andrzej Makowiecki w audycji Polskiego Radia. – Kiedy Stanisław Witkiewicz zamierzał się osiedlić w Zakopanem w 1890 roku, mógł dojechać koleją do Chabówki i stamtąd dalej furką. Wreszcie w 1899 roku linia kolejowa została przedłużona do samego Zakopanego, które wtedy było już dobrze rozreklamowane.
Hrabia Zamoyski w znacznym stopniu przyczynił się do tego, że Polacy mogli bez przeszkód udawać się na wycieczki do Morskiego Oka. W 1902 roku był zaangażowany w spór graniczny pomiędzy Węgrami a Galicją, który ostatecznie zakończył się potwierdzeniem dotychczasowej granicy, obejmującej tereny wokół Morskiego Oka.
Niedługo przed swoją śmiercią założył Zakłady Kórnickie. Była to fundacja, która promowała nowoczesne rolnictwo, krzewiła wiedzę rolniczą oraz inicjatywy społeczne na rzecz ludności zamieszkującej teren zakładów lub ich okolice. Na majątek fundacji składały się kórnickie i zakopiańskie dobra Zamoyskiego.
Początek zamiłowania Tatrami
W drugiej połowie XIX wieku rozpoczął się okres ożywionego zainteresowania Tatrami Polskimi. Jego prekursorem był doktor Tytus Chałubiński. Rozwój Zakopanego wiąże się z młodopolskim zainteresowaniem życiem i obyczajem ludu polskiego oraz wykształceniem się współczesnego ruchu turystycznego.
– Najlepsze czasy Zakopanego zaczynają się po 1890 roku. Przejmuje wtedy rolę, której już nigdy więcej nie pełniło, mianowicie letniej stolicy. To określenie się zbanalizowało, ale wtedy było autentyczną płaszczyzną życia kulturowego między zaborami. Było bardzo silnym ośrodkiem kulturotwórczym – powiedział prof. Andrzej Makowiecki.
Posłuchaj audycji poświęconej rozwojowi Zakopanego na przełomie XIX i XX wieku.
sa