Jarosław Marek Rymkiewicz. "Poeta cudownych sprzeczności", "twórca wielu epok"

"Budzenie umarłych". Światy Jarosława Marka Rymkiewicza

– Pisarska tajemnica Rymkiewicza tkwi w wielkiej różnorodności: z jednej strony uprawia własną twórczość, z drugiej zaś z wielkim uczuciem potrafi pisać o twórczości innych pisarzy polskich – ocenia w jednym z nagrań krytyk literacki Janusz Drzewucki. Na niezwykłą skalę humanistycznych zainteresowań zwraca także uwagę Elżbieta Czerwińska z wydawnictwa Sic!. – Jego życie jest długie i obfitujące w różne okresy twórczości, w różne pasje, którym się w danym okresie życia poświęcał. To jeden z wielkich poetów XX wieku, który przeniknął jeszcze w XXI wiek – zauważyła.

Tę różnorodność oddają materiały dźwiękowe zgromadzone w serwisie rymkiewicz.polskieradio24.pl, gdzie przypominamy - z archiwów Polskiego Radia oraz polskich sekcji nadawców zachodnich - wywiady z pisarzem, lektury jego książek, a także opowieści znawców jego bogatej twórczości, obejmującej zarówno poezję, jak i eseistykę, prozę, wreszcie szkice historycznoliterackie i historiozoficzne.

Poznajemy tam Jarosława Marka Rymkiewicza jako "poetę cudownych sprzeczności" (zdaniem prof. Jarosława Ławskiego), kontynuatora tradycji wielkiej literatury polskiej (w oczach Krzysztofa Koehlera), a także autora powieści politycznej, od której nie można się oderwać (prof. Maciej Urbanowski) i twórcę "fascynującej i sensacyjnej" serii książek o Adamie Mickiewiczu (Przemysław Dakowicz), wreszcie - "postać fascynującą i czasem niezwykle irytującą" (Marcin Sendecki).

"Zawładnął nami. Żaden naród nie ma takiego pisarza". Rymkiewicz o Mickiewiczu

Wspomniany Adam Mickiewicz - jako postać o szczególnym znaczeniu dla pisarstwa Jarosława Marka Rymkiewicza - pojawia się w serwisie specjalnym wiele razy, m.in. za sprawą lektury książek z poświęconego wieszczowi historycznoliterackiego cyklu "Jak bajeczne żurawie. Prezentujemy fragmenty czterech części serii: czytanych w 1991 roku w RWE "Żmutu" i "Baketu" oraz nagranych w 2019 tomów "Do Snowia i dalej" i "Adam Mickiewicz odjeżdża na żółtym rowerze" w interpretacji Jarosława Gajewskiego.

Przede wszystkim jednak słuchamy głosu samego poety. Jego wspomnień z dzieciństwa, na którym cieniem położyła się II wojna światowa, opowieści o zostawaniu poetą, miłości do muzyki i o ogrodzie w Milanówku, który zajął ważne miejsce w dojrzałym życiu i dziele Jarosława Marka Rymkiewicza. Pisarz zabiera nas także na wyprawę śladami swej twórczości, która dzięki swej nadzwyczajnej rozpiętości obejmuje kilka wieków ("potrafię wydobyć z siebie poczucie życia równocześnie w kilku czasach") i wiedzie ścieżką wydeptaną między historią, filozofią, polityką, literaturą i codziennością - a po drodze nie zabraknie kontrowersji ("»Wieszanie« mówi, że jedynym sposobem na zbudowanie trwałej niepodległości jest krew").

Śledztwo Rymkiewicza: co chciał przed nami ukryć Mickiewicz?

Zapraszamy do odwiedzenia serwisu specjalnego poświęconego Jarosławowi Markowi Rymkiewiczowi!

***

Jarosław Marek Rymkiewicz jest znany głównie z twórczości poetyckiej. Pierwszy tomik poezji wydał w 1957 roku. W roku 2003 otrzymał Nagrodę Literacką "Nike" za tom poezji "Zachód słońca w Milanówku". W 2008 roku jego książka o insurekcji kościuszkowskiej "Wieszanie" została nagrodzona Nagrodą Literacką imienia Józefa Mackiewicza. Jarosław Marek Rymkiewicz tłumaczył też poezję anglo- i hiszpańskojęzyczną. Znany jest również jako dramaturg, tragediopisarz i komediopisarz, napisał również dwie powieści.

Bogata twórczość

Jarosław Marek Rymkiewicz urodził się 13 lipca 1935 r. w Warszawie w rodzinie prozaika Władysława Szulca, pochodzenia niemiecko-polskiego i lekarki Hanny z Baranowskich herbu Tuhan, pochodzenia tatarsko-niemieckiego. Rodzina Szulców zmieniła nazwisko po niemieckim przodku pod wpływem wojennych przeżyć w połowie lat 40. XX w. (nazwisko Rymkiewicz było przedwojennym pseudonimem literackim Władysława Szulca).

Mickiewicz i Towiański. Fragmenty książek "Żmut" i "Baket"

W 1957 r. Rymkiewicz wydał swój pierwszy tomik wierszy "Konwencje". Swój program poetycki oparł na klasycyzmie rozumianym jako odwołanie się do tradycji literackiej, zwłaszcza barokowej, a sformułował go w pracy "Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie" z 1967 r. Potem ukazały się takie tomiki, jak: "Człowiek z głową jastrzębia" (1960), "Metafizyka" (1963), "Co to jest drozd" (1973).

Rymkiewicz jako autor dramatyczny debiutował pod koniec lat 50. XX w. na łamach miesięcznika "Dialog" dwiema imitacjami dramatów antycznych - "Eurydyka, czyli każdy umiera tak, jak mu wygodniej" (1957) i "Odys w Berdyczowie" (1958). W latach 60. publikował co kilka lat nowe komedie i tragifarsy pisane bujnym, wręcz barokowym językiem. Były to m.in. "Król w szafie" (1960), "Lekcja anatomii profesora Tulpa: według Rembrandta" (1964), "Porwanie Europy" (1971), "Niebiańskie bliźnięta" (1973) i "Dwór nad Narwią" (1979).

W 2017 r. ukazał się wybór sztuk pisarza pt. "Dwór nad Narwią", który opublikowano jako 10. tom serii "Dramat polski. Reaktywacja" w Wydawnictwie Instytutu Badań Literackich. W książce pomieszczono cztery utwory Rymkiewicza: "Lekcja anatomii profesora Tulpa (według Rembrandta)", "Król Mięsopust", "Ułani" i "Dwór nad Narwią". Podczas promocji w Instytucie Teatralnym w Warszawie redaktor naczelny "Teatru" prof. Jacek Kopciński przypomniał, że "druga połowa lat 60. XX w. i lata 70. to był ten czas eksplozji Rymkiewicza dramatopisarza". Zauważył, że "jego sztuki były dość często wystawiane, po kilkanaście razy w tamtych sezonach".

Posłuchaj, jak "Adam Mickiewicz odjeżdża na żółtym rowerze"

Sztuki Rymkiewicza inscenizował Piotr Cieplak - "Porwanie Europy" w Teatrze Śląskim im. S. Wyspiańskiego w Katowicach (2017) i "Ułanów" w Teatrze Narodowym w Warszawie (2018). Zdaniem krytyków obie inscenizacje okazały się "wydarzeniami artystycznymi sezonu".

Poeta był również autorem kongenialnych przekładów sztuk z okresu hiszpańskiego Złotego Wieku pióra Pedro Calderona de la Barca - "Życie jest snem", "Księżniczka na opak wywrócona" i "Niewidzialna kochanka". Tłumaczył też utwory dramatyczne hiszpańskiego poety Federico Garcii Lorki - "Dom Bernardy Alba" i "Yerma, czyli bezpłodna". Jego imitacje dramatów Calderona z sukcesami inscenizowano w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze TVP.

Rymkiewicz i tajemnice polskiego romantyzmu

Jarosław Marek Rymkiewicz w 1964 roku podpisał list pisarzy, protestujących przeciwko listowi 34. W 1976 roku podpisał list protestacyjny przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. Od początku lat 80. był związany z opozycją. 

***

Jarosław Marek Rymkiewicz zmarł 3 lutego 2022 roku.

IAR/as/mc