Zakazany Orwell i trudna Ameryka. Radiowy alfabet Czesława Miłosza

Ameryka

- Mieszkam w Kalifornii już dwadzieścia lat. Ciągłe oglądanie tych krajobrazów przeniknęło do moich wierszy. Jednocześnie krajobrazy Litwy są bardzo żywe. Nastąpiła u mnie jakaś interesująca fuzja tych dwóch części naszej planety.

Biblia

- Nowe polskie przekłady Pisma nie są, moim zdaniem, dobre. Tłumaczyłem zatem Biblię i szukałem nowego języka. Wcześniej czytałem "Psałterz Puławski" czy Biblię Leopolity. Słyszałem, że to język archaiczny, a tymczasem to cudowna polszczyzna.

 
Czechowicz

- Był poetą katastrofizmu i zbliżającej się apokalipsy. Miał przeczucie rychłej śmierci i rychłej wojny, jednocześnie był świadomy, że poezja nie może niczego odwrócić. Ona istnieje w strefie bezbronności.

***

Czytaj także:

• Zbigniew Herbert. Serwis specjalny Polskiego Radia
• Gustaw Herling-Grudziński. Serwis specjalny Polskiego Radia

***

Dzieciństwo

Dzieciństwo jest okresem formacyjnym, zasadniczym, powiedziałbym nawet: sakramentalnym. Szczęśliwe wydarzenia w dzieciństwie pomagają nam w życiu późniejszym. Moje było dość urozmaicone ze względu na I wojnę światową i rewolucję, którą przeżyłem w Rosji. Ale szczęśliwe momenty też były: kiedy w Szetejniach - sam jeden, bo mój brat był bardzo mały - sobie tam hasałem. To było bardzo szczęśliwe.

Emigracja

- Nie jest łatwo żyć na wygnaniu, bo wygnanie to samotność. Wiem dobrze, czym ono jest, i jeśli mnie nie zniszczyło, to nie jest dostateczny powód, żeby nie ostrzegać innych. Ameryka jest zupełnie inna niż jej naiwny obraz, wyidealizowany wskutek odległości.

Herbert

- Na początku ze Zbigniewem Herbertem była bardzo serdeczna przyjaźń, ale skończyła się. Zadzwoniłem do niego na krótko przed jego śmiercią, powiedziałem: "Jesteś moim wielkim zawodem miłosnym". Był bardzo wzruszony.

***

Czytaj także:

• O konflikcie Zbigniewa Herberta i Czesława Miłosza
• Miłosz o początkach sowieckiej władzy w Polsce

***

Iwaszkiewicz

- Moje przywiązanie do Iwaszkiewicza datuje się z okresu, kiedy jeszcze byłem w szkole średniej. Przyjechał na wieczór poetycki do Wilna. Nie ośmielałem się do niego zbliżyć, tylko że publiczność składała się z 5-6 osób, co przeżyłem jako klęskę mojego ulubionego poety.

"Kultura" 

- "Kultura" reagowała na wszystkie zjawiska zachodnie, ale we Francji jakakolwiek krytyka komunizmu była odrzucana. Pierwsze tłumaczenia Orwella były "Kultury", a o tym pisarzu nie wolno było wtedy wspominać, był owocem zakazanym.

 
Nobel

- Każdy ze słuchaczy łączy moją Nagrodę Nobla z wyborem papieża i utworzeniem niezależnych związków zawodowych. Tak, ta nagroda uzyskała wymiar symboliczny przez tę dziwną zbieżność w czasie, mimo że byłem kandydatem od paru lat.

***

Czytaj także:

• Nobel dla Czesława Miłosza. "Efekt był atomowy"
• Jerzy Illg: obcowanie z Miłoszem to był rodzaj egzaminu 

***

Pamięć (i poezja)

- Poezja pisana przeze mnie, gdy miałem 20 lat, jest w dużym stopniu dziełem kogoś innego, podobnie, gdy miałem lat 30. Tamte rzeczy, które napisałem poprzednio, to są utwory, od których człowiek już się oddzielił. Na pewno jest jakiś sekret w tym, że jesteśmy tą samą jednostką od kolebki aż po śmierć.

Radio

- W radiu (wileńskim – przyp. red.) siedzieliśmy w biurze planowania, robiliśmy siatki z informacjami, gdzie i ile umieścić danego materiału. Straszliwe nudne zajęcie. A nasza dyrektorka Halina Sosnowska toczyła wojny ze zmieniającym się kierunkiem Polskiego Radia, toczyła batalię przeciwko pogłębiającemu się nacjonalizmowi.

Różewicz

- On zdaje się mieć pewne złudzenia, tzn. przypisuje zło człowiekowi przeciwstawionemu naturze, która jest dobra. A ja nie mam wysokiego mniemania o naturze. Mój pesymizm jest głębszy niż Różewicza.

***

Czytaj także:

• Od ataku natchnienia po Włochy. Radiowy alfabet Adama Zagajewskiego
• "Szczęście nie jest dostępne". Radiowy alfabet Jerzego Pilcha

***

Świrszczyńska

- Znałem ją przed wojną i w czasie okupacji. Jej wiersze feministyczne są w obronie losu kobiety takiego jak w Polsce, w społeczeństwie bardzo paternalistycznym. A jej książka wierszy o Powstaniu Warszawskim powinna być postawiona na równi z "Pamiętnikiem" Białoszewskiego.

Witkacy

- Istniał u Witkacego głęboki fatalizm. Patrzył na cywilizację europejską jak na cywilizację już w dekadencji. Cała jego teoria sztuki nowoczesnej opierała się na tym, że twórcy przeszłości mieli harmonijny obraz świata. W XX wieku jednak nie można, jak twierdził, tworzyć takiej sztuki.

Życie

- Moje życie osobiste było bardzo trudne często i tragiczne. Mam poczucie radykalnej różnicy między tym, jak przeżywam moje życie, a zewnętrzną sławą. Czy chciałbym przeżyć je inaczej? Prawdopodobnie, ale mleko rozlane, trzeba to życie zaakceptować.

jp