Tylko ludzie na indeksie, heretycy, są coś warci i tylko trudne życie jest dobre.
(Zbigniew Herbert do Tadeusza Malaka)
Zbigniew Herbert. Serwis specjalny Polskiego Radia
Zaczęło się od przedstawienia
Tadeusz Malak był jedną z charakterystycznych postaci krakowskiego środowiska teatralnego. Z wykształcenia ekonomista, zrezygnował z kariery akademickiej, aby poświęcić się scenie. Zasłynął jako twórca spektakli opartych na poezji współczesnej.
Na początku 1960 roku w krakowskim Teatrze Rapsodycznym postanowił zrobić przedstawienie na podstawie m.in. na twórczości Zbigniewa Herberta - nawiązał więc korespondencję z poetą. Wybór nieznanych dotąd szerzej listów opublikował właśnie Kwartalnik Kultury i Edukacji Teatralnej "Scena".
***
Czytaj także:
***
Droga do porozumienia
Inicjatorem wymiany listów był Tadeusz Malak - z pierwszych odpowiedzi Zbigniewa Herberta bije wyraźna rezerwa. Poetę cieszy zainteresowanie jego dramatem "Drugi pokój", ale pomysł, by połączyć ten tekst z jednoaktówką Stanisława Kowalewskiego "Uśmiech losu", zdecydowanie mu się nie podoba. Razi go też zapewne, że Malak nie zna jego wierszy i prosi nie tylko o wydane tomiki, ale i informacje o utworach z czasopism. Zdecydowany sprzeciw Herberta wywołuje prośba natomiast propozycja Malaka o dopisanie "konferansjerki" do planowanego spektaklu, czyli kwestii scalających oba teksty w jeden seans.
Tadeusz Malak pokazuje się w tych listach jako cierpliwy negocjator, niezrażający się początkowym oporem poety. I Herbert potrafił to docenić: "Ma Pan rzadki talent dyskutowania w listach i siłę przekonań. Mówię to bez ironii i podziwiam. Bardzo dobrze się z Panem pisze”.
Poeta vs. literackie środowisko
Listy pokazują, jak mimo wszystkich zastrzeżeń Herbertowi zależało na krakowskim przedstawieniu. Poeta pisał również do Tadeusza Malaka o warszawskiej premierze swoich trzech jednoaktówek ("Jaskinia filozofów", "Drugi pokój", "Rekonstrukcja poety") na scenie Teatru Dramatycznego. Niestety, przedstawienie to spotkała się z mało entuzjastycznym przyjęciem. Herbert uważał, że to wina braku doświadczenia reżyserek i zaangażowania aktorów.
Z listów Herberta przebija ambicja wrażliwego artysty i odraza do tzw. świata literackiego: "Tu łupią mnie jeszcze za premierę warszawską po prostacku przeważnie i głupio. Staram się nie przejmować i robić swoje ale wie Pan jak to trudno".
Po wystawieniu w Krakowie "Gabinetu…" 18 lutego 1961 roku na deskach Starego Teatru (odbyło się 26 przedstawień) panowie przeszli na "ty" i stali się bardziej otwarci. Herbert nie krył już swojego stosunku do socjalistycznej rzeczywistości i tzw. "środowiska".
***
Czytaj także:
***
Korespondencja między Tadeuszem Malakiem i Zbigniewem Herbertem zaczęła się w roku 1960, ostatnie listy napisał Malak we wrześniu i październiku 1997 roku – do Katarzyny Herbertowej (bo już dużo wcześniej ona odpisywała, a nie coraz bardziej chory poeta). Zachowany zbiór obejmuje około stu listów, zachowało się też 6 kart pocztowych. Z tej całości do publikacji w "Scenie" wybrano listy z lat 1960-1961, uzupełnione dwoma z roku 1966. W sumie jest to 21 listów – 9 autorstwa Tadeusza Malaka i 12 Zbigniewa Herberta.
PAP/jp