25 marca 1933 Sejm RP przyjął ustawę o Orderze Virtuti Militari.
To najstarszy polski order bojowy. Ustanowił go król Stanisław August Poniatowski dla upamiętnienia zwycięstwa pod Zieleńcami, bitwy stoczonej z wojskami rosyjskimi 18 czerwca 1792. Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja trwała od 18 maja 1792. Król Stanisław August już 12 czerwca pisał w liście do swego bratanka, księcia Józefa Poniatowskiego: "Przyszło mi do głowy przesłać ci rodzaj medali owalnych, które z jednej strony mieścić będą moje imię, a z drugiej napis Virtuti Militari (...). Będą to medale srebrne dla szeregowych, a złote dla oficerów".
Za wyjątkowe zasługi
Kim byli pierwsi odznaczeni? Książę Józef Poniatowski, który dowodził armią polską oraz Tadeusz Kościuszko, uczestnik bitwy.
- Skromna niebiesko-czarna wstążeczka i krzyż czteroramienny z orłem w środku i złotymi literami łacińskich słów: "Cnocie wojennej" to niezwykłe wyróżnienie, które rzadko zdobi pierś żywego bohatera – słyszymy w audycji Anny Kasprzykowskiej pt. "Radiowa encyklopedia kultury" nadanej w listopadzie 1972 r. - Często wręczany był pośmiertnie pojedynczym osobom. Przyznawany był całym oddziałom, ale też miastom, np. Warszawie.
Pierwsze medale zostały wybite 15 czerwca 1792. Na rewersie widniał napis "Virtuti Militari" (łac. Cnocie Wojskowej lub Dzielności Żołnierskiej), natomiast na awersie znajdował się napis "SAR" (Stanislaus Augustus Rex) oraz wizerunek korony królewskiej i dwie gałązki palmowe.
Restytucja orderu
Order zniósł car Mikołaj I po przegranym przez Polaków powstaniu listopadowym. Restytucja odznaczenia nastąpiła po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Ustawa z 1 sierpnia 1919 r. przywracała Order Wojskowy Virtuti Militari, który zachowywał 5 klas i kształt krzyża. Na jego odwrotnej stronie umieszczono napis "Honor i Ojczyzna". 25 marca 1933, na mocy kolejnej ustawy sejmowej, nazwę odznaczenia zmieniono na Order Wojenny Virtuti Militari. Nowym elementem była, umieszczona na rewersie krzyża, data "1792".
Odznaczenia, medale, laury
Anna Kasprzykowska przypomniała, jak wyróżniano bohaterów w dawnych wiekach. - W armii rzymskiej odwagę i męstwo nagradzano mieczem, tarczą lub wieńcem z liści dębowych - słyszymy w programie. - Nagrodą były też wyryte w kamieniu nazwiska na ścianach świątyń czy łuków triumfalnych. W średniowieczu odznaki, będące dowodem męstwa, umieszczano najpierw na płaszczach rycerskich, z czasem zaczęto zawieszać je na łańcuchach.
Autorka przedstawiła też historię innych odznaczeń, przyznawanych w różnych krajach, m.in. : Orderu Podwiązki czy Orderu Łaźni - jednego z największych odznaczeń angielskich.
Posłuchaj audycji o najwyższym polskim odznaczeniu bojowym.