– Ważnym momentem dla procesu kształtowania się niepodległej Czechosłowacji był maj 1918 roku, kiedy to na tajnej naradzie działacze słowaccy, uznali, że Słowacja powinna stworzyć wspólne państwo z Czechami – mówił w 1998 roku prof. Tadeusz Kisielewski. – Efektem tego myślenia i tego stanowiska była umowa czesko-słowacka podpisana w Pittsburgu.
Wyzwolić się od Austryjaków
– Większość polityków w Czechach była proaustyjacka – wyjaśniał ówczesne nastroje polityczne prof. Kisielewski. – Uważała, że sprawa niepodległości Czech, utworzenia państwa czeskiego jest niemożliwa i trzeba szukać jakiegoś rozwiązania, które prowadziłoby do autonomii Czech w ramach monarchii Habsburgów po wojnie.
Nz: Tomáš Masaryk, pierwszy prezydent Czechosłowacji (1937), Bain News Service, Wikipedia/dp
Tomáš Masaryk, późniejszy prezydent Czechosłowacji, od samego początku był jednak za rozbiciem Austro-Węgier. Dążył uparcie do tego, aby doszło do powstania państwa Czechosłowackiego i przedstawiał tę sprawę na arenie międzynarodowej. Jeszcze w lutym 1917 roku Masaryk dopuszczał ewentualność ścisłego związku z Rosją lub unii polsko-czechosłowackiej po wojnie. Uważał, że Czechy powinny powstać w granicach historycznych Królestwa Czeskiego, co wiązało się z włączeniem Śląska Cieszyńskiego do Czech. W Polsce pomysły Masaryka nie mogły się podobać.
– Zawiódłszy się na rewolucji rosyjskiej w połowie 1917 roku Masaryk zaczyna wracać do sprawy Polski, mówi o konieczności ścisłej współpracy polsko-czechosłowackiej, a nawet dopuszczał wówczas kompromis w sprawie Śląska Cieszyńskiego. – mówił prof. Kisielewski. – Jednocześnie Beneš, jego najbliższy współpracownik takiego kompromisu nie dopuszczał.
Uzyskanie niepodległości
30 maja 1918 roku przedstawiciele organizacji czeskich i słowackich podpisali w Pittsburgu deklarację o połączeniu Czechów i Słowaków w niepodległej republice demokratycznej. Układ gwarantował Słowakom autonomię, m.in. własny Sejm, czy język słowacki jako urzędowy. Na miesiąc przed oficjalnym powstaniem Czechosłowacji zaczął działać już Tymczasowy Rząd na czele z Masarykiem.
18 października 1918 roku Masaryk wystąpił z uroczystą deklaracją niepodległości, znaną jako Deklaracja Waszyngtońska (ze względu na miejsce powstania). Zaznaczono w niej m.in.: że państwo czechosłowackie będzie republiką, zagwarantuje wolność sumienia, religii, nauki i prasy, a Kościół zostanie oddzielony od państwa. Wieczorem 28 października Rada Narodowa wydała pierwszą ustawę państwa czechosłowackiego. Informując, że "samodzielne państwo czechosłowackie weszło w życie".
– 13 listopada 1918 roku, czyli już po oficjalnym ogłoszeniu niepodległej Republiki Czechosłowackiej Zgromadzenie Narodowe uchwaliło tymczasową konstytucję, a w dniu następnym poprzez aklamację wybrało Masaryka prezydentem – mówił w audycji Andrzeja Sowy prof. Kisielewski.
Wówczas Masaryka nie było w Czechosłowacji, dowiedział się o tym będąc za granicą. Wiadmość ta dotarła do niego w Nowym Jorku, on wówczas tylko krótko skomentował te nominację mówiąc o poczuciu wielkiej odpowiedzialności.
Nz: Edvard Beneš, następca Masaryka na stanowisku prezydenta Czechosłowacji (1942), Biblioteka Kongresu St. Zjednoczonych, Wikipedia/dp
Symbol czechosłowackiej niepodległości
W okresie I wojny światowej Tomáš Masaryk odegrał ogromną rolę w procesie dochodzenia Czechosłowacji do niepodległości państwowej. Jako prezydent 4-krotnie wybierany na to stanowisko oraz znany za granicą zapewniał młodemu państwu duży autorytet międzynarodowy.
– W 1918 roku w chwili powstania republiki Czechosłowackiej stał się on dla Czechów, a także Słowaków symbolem niepodległości – mówił o Masaryku prof. Kisielewski. – Wówczas rodził się mit Masaryka. Czechosłowacja jako jedyne państwo w Środkowej Europie w całym okresie międzywojennym zachowało ustrój demokratyczny.
Posłuchaj sylwetki Tomáša Masaryka przedstawionej przez prof. Tadeusza Kisielewskiego
Jednak już po 20 latach Czechosłowacy musieli pożegnać się z odzyskaną niepodległością. Jesienią 1935 roku schorowany Masaryk zrezygnował ze stanowiska Prezydenta Republiki Czechosłowackiej, a jako następcę polecił Edvarda Beneša. Na podstawie Układu Monachijskiego 29 września 1938 roku Hitler "otrzymał” od Francuzów i Brytyjczyków Kraj Sudecki, ziemie należące do Czechosłowacji. Następnie Polska zajęła Zaolzie, a Węgry południową Słowację i Ruś Zakarpacką.
Jeszcze przed wybuchem wojny Niemcy dokonali dalszego rozkładu Czechosłowacji. Gdy w roku 1948 władzę w wyniku zamachu stanu przejęli komuniści, prezydent Beneš zrezygnował ze stanowiska, tym samym symbolicznie kończąc krótki okres III republiki czechosłowackiej. W powojennej Czechosłowacji starano się wymazywać z pamięci Czechów i Słowaków postać Masaryka. Przypomniano go dopiero w czasie Praskiej Wiosny i aksamitnej rewolucji.
mb