Alexander Dubček – socjalista z ludzką twarzą

7 listopada 1992 roku zmarł Alexander Dubček – symbol reform w Czechosłowacji. Zmiany, które zaczął wprowadzać w 1968 roku nie spodobały się władzy na Kremlu. Entuzjazm Czechów i Słowaków postanowiono stłumić siłą.
– Ja nie sądzę, żeby on sobie wyobrażał, (…) że będzie takim przywódcą przemian – mówił prof. Nowak w audycji Sławomira Szofa 1995 roku. – Jednak trzeba przyznać, że widząc nastrój społeczeństwa czeskiego i słowackiego, i ogromne zapotrzebowanie na zmiany wśród narodu i poparcie dla tych zmian właściwie poszedł z narodem.
Liberał w Komitecie Centralnym
Alexander Dubček urodził się 27 listopada 1921 roku w Uhrovcu na Słowacji. Jednak pierwsze lata życia spędził z rodzicami w Kirgistanie. W 1938 roku rodzina Dubčeków wróciła do kraju, a Alexander szybko stał się członkiem nielegalnej Komunistycznej Partii Słowacji. Uczestniczył również w powstaniu słowackim w 1944 roku, w czasie którego zginął jego brat. W 1955 roku został oddelegowany na studia do Moskwy, gdzie zgłębiał razem z Michaiłem Gorbaczowem nauki polityczne. W 1963 roku został I sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Słowacji.

Nz: Wizyta przywódców Czechosłowackich w Rumunii, od lewej w pierwszym rzędzie: Alexander Dubček, Ludvik Svoboda i Nicolae Ceauşescu (1968), Rumuńskie Archiwum Narodowe, Wikipedia/dp

Jego kariera polityczna nabrała tempa 5 stycznia 1968 roku, kiedy to Komitet Centralny Partii usunął ze stanowiska I sekretarza KC Antonina Novotnego, a jego miejsce zajął Dubček. Na owym plenum dokonano też rozdzielenia funkcji I sekretarza i prezydenta, więc Novotny zachował mniej istotne stanowisko  prezydenta.
– Naprawienie krzywd, niesprawiedliwości, rehabilitacja niewinnie skazanych – prof. Jerzy Robert Nowak wymieniał sprawy, którymi Dubček zajął się po dojściu do władzy. – Druga rzecz to odsuwanie starego, skorumpowanego aparatu.
Liberalny Dubček szybko zaczął wprowadzać zmiany w Republice Czechosłowackiej. Na stanowisko prezydenta zaproponował Ludvika Svobodę. Wówczas przyszedł czas na prawdziwą rewolucję.
– Czeska prasa była przedtem maksymalnie zakneblowana, teraz Czechosłowacja w ciągu kilku miesięcy weszła w okres autentycznej wolności prasy – mówił o zmianach za rządów Dubčeka gość audycji Sławomira Szofa. – Zaczęcie reform gospodarczych: po okresie długotrwałej stagnacji i sztywnego centralizmu gospodarczego Czechy rozpoczęły reformy (…) No i co najważniejsze zaczęły dawać dowody samodzielności w polityce zagranicznej.
Od rewolucji do wkroczenia wojsk
Kreml nie przyjął zmian wprowadzanych przez Alexandra Dubčeka z entuzjazmem. Z niepokojem na poczynania przywódcy Czechosłowaków patrzył cały blok wschodni. Wsparciem dla reformatorskiego skrzydła partii komunistycznej miało być oświadczenie "Dwóch tysięcy słów". Manifest intelektualistów czeskich napisany przez Ludvika Vaculika przedstawiał propozycje zmian, na które Kreml nie chciał przystać. Zbrojna interwencja w Czechosłowacji była coraz bliżej.
– Na pewno nie przypuszczał, że wojska sowieckie i kilku innych krajów socjalistycznych wkroczą do Czechosłowacji – mówił o czasie przed Praską Wiosną prof. Jerzy Robert Nowak. – Przyznaje sam na kartach swoich pamiętników, że myślał, że ma tu do czynienia jednak z towarzyszami, a okazało się, że ma do czynienia z bandą zbójów.
21 sierpnia 1968 roku radzieckie czołgi wkroczyły do Pragi. Szybko przy udziale czeskiej bezpieki Dubčeka i innych przywódców Praskiej Wiosny uwięziono. Mimo że Moskwa miała "w garści" symbol rewolucji, wszystko inne wymykało się spod kontroli – naród czechosłowacki się buntował i nie zamierzał oddać dopiero co wywalczonych wolności. Dubčeka wypuszczono dopiero, gdy zawarto porozumienia w Moskwie.
Więcej o Praskiej Wiośnie w specjalnym serwisie Polskiego Radia -> Praga 1968
Po Praskiej Wiośnie
Alexander Dubček – symbol Praskiej Wiosny poszedł w tym czasie na wiele ustępstw, które nie mogły spodobać się osobom dotychczas go popierającym. Po powrocie do Pragi zmuszono go, aby podpisał umowę o czasowej obecności wojsk radzieckich w Czechosłowacji. Tym samym Dubček działania komunistów firmował niejako swoim nazwiskiem.
– Dziś wiem, że powinienem odmówić złożenia swojego podpisu – pisał Dubček po latach w swojej autobiografii. – Nigdy nie przestanę tego żałować.

Nz: Grób Alexandra Dubceka w Bratysławie, Słowacja, aut. Kelovy (2007), Wikipedia/dp

Później został ambasadorem w Turcji, a władze w Moskwie liczyły na to, że już na zawsze zostanie za granicą. Kiedy wrócił do Czech kierowany był na podrzędne stanowiska. O dawnym reformatorze Czechosłowacji przypomniano sobie w 1980 roku, podczas aksamitnej rewolucji. Padały nawet propozycje, aby to on, a nie Vaclav Havel został Prezydentem Republiki.

Alexander Dubček zginął w wypadku samochodowym. Jego kierowcą był pracownik bezpieki, a sam Dubček wiózł wówczas akta tajnych agentów sowieckich z 1968 roku.

– Po wypadku okazało się, że zginął nie tylko Dubček, ale zginęły także wszystkie tajne akta, co więcej później zaginął też wrak samochodu – mówił o niejasnych okolicznościach śmierci Dubčeka gość Sławomira Szofa.

Ocena Alexandra Dubčeka nie jest jednoznaczna, ale dla Czechów i Słowaków zawsze będzie on symbolem reform i Praskiej Wiosny.

– Największą zasługą Dubčeka w oczach jego rodaków było to, że potrafił przez te 7-8 miesięcy 1968 roku być absolutnym symbolem marzeń Czechosłowacji o pełnej suwerenności i niepodległości – mówił prof. Jerzy Robert Nowak. – Później przez swoje wahania, nadmierne ustępstwa wiele z tego autorytetu zatracił.