Za 20 lat liczba osób po 75. roku życia wzrośnie w Polsce o 125 proc. i przekroczy 4 miliony. Co czwarty Polak będzie miał wtedy ponad 65 lat, a liczba osób w wieku średnim spadnie o jedną trzecią. Z jednej strony starzejące się społeczeństwo to ogromne wyzwanie i problem dla gospodarki, ale z drugiej seniorzy mogą być atrakcyjną grupą konsumentów. Czy przedsiębiorcy dostrzegają ten drzemiący w seniorach potencjał?
Szanse rozwoju srebrnej gospodarki
Firmy już zaczęły zauważać tę grupę klientów. – Widać to po ofertach chociażby firm telekomunikacyjnych, banków, firm ubezpieczeniowych. Także deweloperzy są zainteresowani oferowaniem mieszkań dla seniorów, tzw. serwisowanych – wylicza gość radiowej Jedynki Tomasz Szostek z Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej.
Mamy też już produkty oraz usługi dedykowane właśnie seniorom. Ma to nawet swoją nazwę: gospodarka senioralna albo srebrna gospodarka (ang. silver economy).
Potencjał tego segmentu, biorąc pod uwagę strukturę demograficzną naszego społeczeństwa, jest bardzo duży. – Ponadto Polska jest na początku drogi budowania usług i produktów dla seniorów. Dlatego możemy przygotować oferty dostosowane zarówno dla aktualnych seniorów, jak i tych przyszłych – dodaje Tomasz Szostek.
Gdy młodzi wyjechali…
Gospodarka senioralna to szansa na ożywienie małych i średnich miast, gdzie coraz częściej dominują starsi ludzie, gdyż młodzi np. wyjechali w poszukiwaniu pracy.
– W mniejszych ośrodkach tendencja do starzenia się społeczności lokalnych jest bardzo duża, właśnie w związku z wyjazdami młodych. Ale dla działających tam małych i średnich firm to też szansa działania i rozwoju, jeśli będzie współpraca z władzami lokalnymi i instytucjami okołobiznesowymi – uważa gość radiowej Jedynki.
Jednak żeby możliwe było stworzenie odpowiedniej oferty, potrzeba zachęt, gdyż seniorzy mają dość ograniczony portfel, a przystosowanie, zmiana produktów czy usług też kosztuje, i jest dla przedsiębiorcy ryzykowne.
…ktoś musi się opiekować seniorami
Niekiedy łatwiej zmienić produkt, niż zapewnić odpowiednie usługi. Jednak powoli, właśnie z myślą o osobach starszych, pojawiają się specjalistyczne firmy oferujące np. opiekę nad seniorami.
– Jeśli mówimy o opiece nad osobą starszą, to tutaj konkurencja jest duża, choć jakość usług jest bardzo różna. Jest także szara strefa, czyli usługi świadczone poza oficjalnym systemem, a co jest związane z wysokimi kosztami pracy. Zakres tych usług i ilość firm będzie się zwiększała, a konkurencyjność będzie się opierała na jakości i kompleksowości – uważa Michał Gajak z firmy Jesień Wieku.
Aktywni mogą podróżować
Seniorzy to także potencjalna duża grupa klientów biur podróży. – I ten rynek na pewno będzie rósł. Wyzwaniem jest przygotowanie szerszej i lepiej dostosowanej oferty dla seniorów. Ta grupa turystów raczej unika sezonu wysokiego, np. największych upałów. Wolą aktywny wypoczynek, zwiedzanie, spacery czy treking. I w tym kierunku zmierza rynek, by zaspokoić te potrzeby – dodaje Kacper Daszke z Fly.pl.
Od paru lat są nawet oferowane wyjazdy turystyczne dla seniorów, do których dopłaca Unia Europejska.
Jednak co koniecznie trzeba podkreślić, to fakt, że seniorzy są świadomymi klientami, wiedzą czego chcą i wymagają usług o coraz wyższej jakości.
– Senior jest osobą z doświadczeniem życiowym i zawodowym. Potrafią się oni organizować, co widać choćby po Uniwersytetach III. Wieku, czy też klubach seniora. Mają oni dostęp np. do wiedzy prawnej, bankowej, i w związku z tym trudno tutaj przedstawiać ofertę źle przygotowaną lub z tzw. kruczkami – zaznacza Tomasz Szostek z Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej.
Ograniczenia finansowe są jednak duże
Barierą mogą być finanse. Emerytura to stabilne źródło dochodów, ale prawie połowa (46 proc.) seniorów ocenia swoją sytuację finansową jako złą, a jedynie 5 proc. jako dobrą. Co więcej, ponad 44 proc. badanych przyznaje, że nie zawsze starcza im pieniędzy do końca miesiąca, a kolejne 14 proc. często ma problemy z dopięciem domowego budżetu.
– Trzeba mieć świadomość, że obecni seniorzy będą wspomagani przez dzieci i wnuki. Z czasem ta tendencja będzie się zmieniała. Będą wchodziły młodsze roczniki, które będą korzystały z ubezpieczeń i dodatkowych pakietów emerytalnych. Wymusi to sytuacja demograficzna w Polsce. Będzie coraz mniej osób pracujących, a coraz więcej na emeryturze. Należy założyć, że przy tych wszystkich narzędziach finansowych, które mamy dostępne na rynku, w perspektywie 10–20 lat ten portfel seniora będzie rósł – prognozuje gość z Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej.
Stabilni i dlatego zadłużeni seniorzy
Ale jest też grupa seniorów, którzy pomagają swoim dzieciom, czy też wnukom. Seniorzy zadłużają się na ich rzecz, gdyż mają oni lepszą zdolność kredytową. A często tylko oni mają możliwość uzyskania kredytu.
– Tak jest, ale banki wprowadzają jednak ograniczenia co do wieku kredytobiorców. I ta tendencja będzie się jednak z czasem zmieniała – uważa Tomasz Szostek.
Warto w tym miejscu przestrzec wszystkich seniorów, przed pochopnym podejmowaniem decyzji kredytowych. Ponieważ jest to grupa podatna na szybkie pożyczki, łatwe do uzyskania, ale niestety wysoko oprocentowane, a to może być początkiem dużych kłopotów. Bo jak zauważa gość Polskiego Radia 24 Paweł Kubicki z Instytutu Gospodarstwa Społecznego SGH – Jest to grupa bogata w zasoby, np. mieszkanie, ale uboga w gotówkę. Stąd nieprzewidziane wydatki to duży kłopot. Gdyż zazwyczaj świadczenia wystarczają na bieżące opłaty.
Stąd nieprzemyślane decyzje finansowe, czy utrata kontroli na wydatkami mogą mieć nieprzyjemne konsekwencje. Obecnie jest prowadzonych ok. 190 tys. spraw w grupie powyżej 67. roku życia, a których zadłużenie przekracza 901 mln zł. Według danych firmy KRUK, przeciętny dług polskiego seniora sięga teraz 5500 zł, i jest o ponad tysiąc złotych wyższy niż rok temu.
Polska Polityka Senioralna
Jakie są największe wyzwania dla polityki senioralnej w Polsce? I czy jest ona realizowana? Jakich skutków powinniśmy po niej oczekiwać?
– I rząd, i Sejm zauważają ten problem. Powstała Komisja Polityki Senioralnej w Sejmie. Ministerstwo Pracy przygotowuje projekty skierowane do seniorów, takie jak WIGOR. Także w aktualnych unijnych programach operacyjnych jest sporo środków przeznaczonych na wspieranie sektora senioralnego – tłumaczy Szostek.
Zdaniem Pawła Kubickiego z SGH, strategię mamy, kierunek jest dobrze wytyczony. – Jeśli chodzi o wdrażanie, to już można dyskutować, co zostało zrealizowane, a co nie. Natomiast patrząc na efekty, na aktywność po 60. roku życia, czy dłuższe trwanie życia w zdrowiu, to efektów jeszcze nie mamy – dodaje.
Choć sukcesem są działania na rzecz tych najaktywniejszych, czyli np. Uniwersytety III. Wieku, czy ministerialne programy aktywizacji seniorów. Sytuacja aktywnych seniorów w dużym mieście jest też bardzo dobra, jeśli chodzi o dodatkowe zajęcia.
Jest też wsparcie na najniższym poziomie, w DPS-ach czyli dla ludzi najuboższych. Są jednak dwie grupy gorzej zabezpieczane: osoby samotne, ale jeszcze samodzielne, którzy są niewidoczni dla systemu, i druga, tzw. poszukiwacze, którzy kiedyś koncentrowali się na rodzinie, a teraz nie potrafią sobie zorganizować innego zajęcia. I WIGOR tego nie załatwi.
Fundusze unijne: nowa perspektywa także dla seniorów
Rząd ma również możliwość zachęcania i wspierania z puli unijnej przedsiębiorców, aby zatrzymywali jak najdłużej na rynku pracy seniorów, i aby seniorzy chcieli być aktywni.
– To będzie się działo, szczególnie że programy operacyjne na lata 2014–2020 są nakierowane na te działania – dodaje gość radiowej Jedynki.
A czego teraz najbardziej potrzebują seniorzy? Na pewno wsparcia, usług im specjalnie dedykowanym. – Dobrym pomysłem mogłaby by być ogólnopolska karta seniora. To byłoby integrujące i byłby to element standaryzacji usług i produktów – zachęca Tomasz Szostak.
Ogólnopolska karta seniora to pakiet zniżek i rabatów oferowanych przez uzdrowiska, ośrodki zdrowotno-medyczne, akademie językowe, restauracje, kawiarnie, kina, teatry, centra sportu, zdrowia i urody, przez dostawców Internetu i operatorów komórkowych.
WIGOR, czyli propozycja nie dla wszystkich
W Polsce zaczyna być też realizowana polityka senioralna. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zaprosiło właśnie do konsultacji społecznych projektu Wieloletniego Programu „Senior-WIGOR” na lata 2015–2020. Chodzi o dofinansowanie gmin w tworzeniu i prowadzeniu dziennych Domów Seniora oraz Klubów Seniora. Państwo będzie pokrywać 1/3 kosztów utrzymania każdego seniora w dziennym domy opieki lub klubie. Za resztę ma zapłacić gmina i sam senior.
Ale potrzeby są na pewno większe. W 2015 r. w ramach Programu powstanie ok. 100 placówek. Resort w tym roku przeznaczy na ten cel 20 mln zł. W sumie do 2020 r. będzie to 360 mln zł. Program realizowany będzie w latach 2015-2020 jako element Założeń Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020.
Gdzie ten pomysł może się sprawdzić? – W niektórych, nielicznych gminach, zapewne tak. Na masowa skalę, ze względu na ten podział kosztów jest mało realne. Samorządy, jeżeli nie muszą, to nie będą chciały zwiększać kosztów stałych, a takim kosztem byłby dzienny dom pobytu czy placówka WIGOR – tłumaczy gość Polskiego Radia 24 Paweł Kubicki z Instytutu Gospodarstwa Społecznego SGH i Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego.
Natomiast seniorzy aktywni raczej nie będą zainteresowani takim domem, a część niezaktywizowana będzie trudna do przekonania i zachęcenia, aby finansowała swój pobyt, skoro te 8 godzin, jeśli nie widzą różnicy, mogą spędzić za darmo w domu.
Czyli tam, gdzie jest środowisko lokalne z dobrym animatorem, i już coś się dzieje, to WIGOR nie jest potrzebny, a tam gdzie nic się nie dzieje, zapewne dalej tak będzie.
Sylwia Zadrożna, Karolina Mózgowiec, Elżbieta Szczerbak, Małgorzata Byrska
