Jest głównym obiektem powstającego tam miasteczka, wzorowanego na przedwojennych sztetlach.
Synagoga jest dokładną kopią dawnej bożnicy zbudowanej w 1648 r. w Wołpie, na dzisiejszej Białorusi. Została ona spalona przez Niemców w czasie II wojny światowej. Jej dokładna dokumentacja zachowała się dzięki studentowi Politechniki Warszawskiej, który przed wojną poświęcił jej swoją pracę magisterską. Synagogę odtworzyła Fundacja Biłgoraj XXI.
- Postanowiliśmy ją odtworzyć, ponieważ to była najpiękniejsza synagoga w dawnej Rzeczypospolitej, bardzo ozdobna, zbudowana w stylu nazywanym barokiem żydowskim. Była bardzo znana, stanowiła wzór dla innych takich budowli. Dotarliśmy do jej dokumentacji w archiwum Politechniki Warszawskiej, dzięki temu mogła powstać wierna rekonstrukcja – powiedział Tadeusz Kuźmiński, prezes Fundacji Biłgoraj XXI.
- Jest tym cenniejsza, że wojny nie przetrwała ani jedna drewniana synagoga w Polsce, wszystkie zostały spalone, zachowały się tylko niektóre murowane – dodał Kuźmiński.
Synagoga ma ponad 370 metrów kwadratowych powierzchni. Wysoka, sala główna przykryta jest ośmiobocznym sklepieniem, wspartym na czterech słupach. Dach pokryty został gontem. Główną salę otaczają parterowe przedsionki. W dwóch narożnikach budynku stoją piętrowe przybudówki, zwane alkierzami, które na piętrze otaczają galeryjki. Galeryjki z balustradami są także wewnątrz głównej sali.
Synagogę można na razie oglądać tylko z zewnątrz
W ciągu dwóch lat mają być jeszcze odtworzone bogate polichromie wewnętrzne, ich projekt jest już gotowy. Do pomalowania jest 1,2 tys. metrów kwadratowych powierzchni, koszt malowideł i wyposażenia wnętrza oszacowany został na około 4 mln zł. W przyszłości w synagodze ma mieścić się muzeum Żydów biłgorajskich.
Wkrótce fundacja wystąpi o kolejny grant z funduszy unijnych na wykończenie synagogi. Przygotowywany jest wspólny projekt okolicznych przedsiębiorców, którzy chcą przedstawić kompleksową ofertę dla turystów z kraju i zagranicy.
- Synagoga już budzi duże zainteresowanie w świecie. Z Anglii zgłosił się malarz, który bardzo chce wziąć udział w tworzeniu malowideł – zaznaczył Kuźmiński.
Synagoga będzie głównym elementem dawnego wielokulturowego miasteczka, typu sztetl, które powstaje w Biłgoraju. Wzniesiono już kilkanaście drewnianych domów mieszkalnych, wzorowanych na tradycyjnych budynkach z tych okolic. Powstała replika domu, w którym w młodości mieszkał Isaac Bashevis Singer, laureat literackiej Nagrody Nobla, wnuk rabina z Biłgoraja.
Kolejne plany
Fundacja w przyszłości planuje odtworzyć jeszcze drewniany młyn, kościółek, cerkiew oraz tatarski meczet, który także był niegdyś w Biłgoraju. Powstać ma mini-browar, niewielki hotel i hala targowa. Całe miasteczko zajmować ma 40 ha.
Do domów mieszkalnych, które stawiają komercyjni inwestorzy, wprowadziło się już kilkanaście rodzin. - Zależy nam, żeby to nie był skansen, lecz miejsce tętniące życiem. Początki już są. Tu mieszka się inaczej niż w blokach. Wszyscy się znają, odtwarza się przedwojenna atmosfera małego miasteczka – dodał Kuźmiński.
W 27-tysięcznym obecnie Biłgoraju Żydzi osiedlali się od XVI w., a być może już wcześniej. Tuż przed wybuchem II wojny światowej miasteczko liczyło ponad 8 tys. mieszkańców, wśród których było przeszło 5 tys. Żydów. Niemal wszyscy zostali wymordowani w czasie okupacji niemieckiej. Po wojnie społeczność żydowska w Biłgoraju nie odrodziła się.
PAP, abo