W tradycji Kościoła prawosławnego męczeństwo postrzegane jest jako najwyższe świadectwo wierności Chrystusowi – świadectwo, które nie ustaje nawet wobec cierpienia i śmierci. Jego ofiara jest duchowym zasiewem, z którego wyrastają owoce wiary, nadziei i odnowy wspólnoty. Męczennicy, składając swe życie w ofierze, ukazują, że miłość ku Bogu i Kościołowi osiąga pełnię dopiero w darze całkowitym, w którym ziemskie ograniczenia zostają przemienione w uczestnictwo w zwycięstwie Chrystusa nad śmiercią. W ich cierpieniu odsłania się także misterium paschalne: krzyż przyjęty z wiarą staje się bramą życia i potwierdzeniem, że moc Boża objawia się w ludzkiej słabości. Samo pojęcie „kanonizacji” wywodzi się od greckiego słowa kanon (κανών), oznaczającego normę, regułę, wzorzec. W rozumieniu Kościoła prawosławnego proces ten nie kreuje świętości, lecz potwierdza ją i ogłasza w wymiarze publicznym, włączając imię nowo kanonizowanego do modlitewnej pamięci Kościoła powszechnego. Kanonizacja jest więc formą objawienia wiernym, że dana osoba stała się ikoną świętości i przykładem do naśladowania, a jej życie i śmierć pozostają zgodne z Ewangelią. Od czasów starożytnych św. Liturgia sprawowana na grobach męczenników potwierdzała tę prawdę, ukazując jedność Kościoła ziemskiego z Kościołem triumfującym w niebie.
Na kanwie tych refleksji dzień 16 września 2025 roku zapisze się złotymi zgłoskami w dziejach Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz historii naszej Ojczyzny. Tego dnia w Warszawie, w świątyni Świętej Sofii – Mądrości Bożej, odbyły się uroczystości kanonizacyjne Męczenników Katyńskich oraz wszystkich, którzy oddali życie za wiarę i Święte Prawosławie w łagrach sowieckich i niemieckich, obozach koncentracyjnych, podczas Powstania Warszawskiego, w czasie przymusowych wysiedleń i deportacji. Cerkiew imiennie ogłosiła świętymi kapelanów Wojska Polskiego – ks. Szymona Fedorońko, ks. Wiktora Romanowskiego i ks. Włodzimierza Ochaba – a wraz z nimi wszystkich, którzy ponieśli śmierć w obronie wiary: w Katyniu i Miednoje, w Oświęcimiu, Majdanku i Treblince, w Powstaniu Warszawskim, a także w czasie przymusowych wywózek i udręki bieżeństwa-uchodźctwa 1915 roku. Akt ten, połączony ze 100-lecia ogłoszenia autokefalii Cerkwi prawosławnej w Polsce, nabrał szczególnej doniosłości zarówno dla wspólnoty wiernych, jak i dla narodowej pamięci. Ofiara męczenników – złożona równocześnie w imię Chrystusa i w imię Ojczyzny – stała się tym sposobem nierozerwalnym świadectwem wiary, a zarazem odpowiedzialności za los własnego narodu.
Uroczystości kanonizacyjne zainaugurowała procesja z wniesieniem ikony nowych męczenników do świątyni, po której głos zabrał Jego Eminencja metropolita Sawa. Hierarcha odczytał uchwałę Świętego Soboru Biskupów PAKP z 18 marca 2025 r. o świętości Męczenników Katyńskich i ofiar łagrów. Zaznaczył, że stołeczna świątynia Hagia Sophia została wzniesiona na przywiezionej do Warszawy ziemi przesiąkniętej krwią polskich męczenników XX wieku: Katynia, Oświęcimia, Miednoje, Powstańców Warszawskich oraz ofiar licznych łagrów i represji. Metropolita Sawa przypomniał też, że krew męczenników w dziejach chrześcijaństwa zawsze przynosiła owoce nowych chrześcijan, stając się źródłem duchowego odrodzenia Kościoła. Jego Eminencja podkreślił, że wpisanie Męczenników Katyńskich do dyptychu świętych jest uroczystym świadectwem prawdy o ich wierze, sile ducha i niezłomnej służbie Matce Cerkwi. Hierarcha zaakcentował wielką syntezę dziejów Prawosławia w Polsce, osadzając świadków wiary XX wieku w kontekście zarówno historii narodowej, jak i eklezjalnej. Przypominał, że we wrześniu 1939 roku, w obliczu inwazji na Rzeczpospolitą, śp. metropolita Dionizy wzywał wiernych do obrony Ojczyzny, modląc się o Boże błogosławieństwo i zwycięstwo nad nieprzyjacielem. Na ten apel odpowiedzieli duchowni i świeccy, którzy złożyli najwyższe świadectwo wierności: męczennicy Katynia i Oświęcimia, żołnierze walczący pod Tobrukiem i Monte Cassino, uczestnicy Powstania Warszawskiego i wielu innych dramatycznych wydarzeń wojennych. Metropolita Sawa podkreślił, że wraz z ogłoszeniem ich świętości wierni otrzymali nowych orędowników u tronu Wszechmogącego, będących nie tylko świadkami historii, lecz także duchowymi opiekunami narodu. W wystąpieniu Jego Eminencja odniósł się również do duchowej wagi miejsca i czasu, przypominając, że sto lat wcześniej, 17 września 1925 roku, właśnie w Warszawie rozpoczęła się oficjalna droga autokefalii naszej Cerkwi, która uzyskała dokument kanonicznej samodzielności. Jej świadkami byli późniejsi męczennicy: duchowni i wierni. Pamiętali ofiarę metropolity Jerzego Jaroszewskiego, dramat bieżeństwa, niszczenie świątyń czy tragedię Sahrynia. Wydarzenia te stały się dla nich szkołą wierności i oddania Cerkwi, aż do męczeńskiej śmierci. Odwołując się do słów Pisma Świętego: „Drogocenna jest przed Panem śmierć Jego świątobliwych” (Ps 115,16) oraz „Dusze sprawiedliwych są w ręku Boga” (Mdr 3,1), hierarcha wskazywał, że ci, którzy zostali doświadczeni cierpieniem i oczyszczeni przez Boga, stali się wiecznymi obrońcami i sędziami narodów. „W tym świetle nasi współcześni święci okazują się cudownym znakiem zwycięstwa życia nad śmiercią, nadziei nad rozpaczą i obecności Bożej łaski w dziejach narodu oraz Cerkwi” – podsumował Jego Eminencja metropolita Sawa.
Po zakończeniu przemówienia Jego Eminencji nastąpiło błogosławieństwo zebranych ikoną świętych męczenników. Po raz pierwszy wybrzmiały: troparion, kondakion i megalinarion im poświęcone. Akordem zamykającym tę wyjątkową chwilę było zaintonowanie hymnu Te Deum, za pośrednictwem którego wierni wielbili Mądrość Bożą za bezcenny skarb w osobach męczenników i łaskę Stwórcy spływającą dzięki ich modlitewnemu wstawiennictwu.
Następnie sprawowana była św. Liturgia, której przewodniczył Jego Eminencja metropolita Sawa w asyście episkopatu i duchowieństwa ze wszystkich diecezji naszej lokalnej Cerkwi. Stołeczna Hagia Sophia napełniła się tego dnia wiernymi ze wszystkich zakątków Polski.
Swoją obecnością zaszczycili m.in.: ks. prałat dr Andrzej Tulej, delegat ds. ekumenizmu i kontaktów religijnych metropolity warszawskiego arcybiskupa Adriana Galbasa; ks. infułat Lucjan Święczkowski, delegat biskupa warszawsko-praskiego Romualda Kamińskiego; biskup Andrzej Malicki prezes Polskiej Rady Ekumenicznej; minister Lech Parell szef urzędu ds. kombatantów; wiceprezydent Białegostoku Marek Masalski; Ksenia Alhaug zastępca dyrektora Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA; Monika Piszcz-Czapla, naczelnik Wydziału Regulacji Prawnych Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA; Tomasz Greniuk główny specjalista Wydziału Regulacji Prawnych Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA; płk Adam Sasin, dyrektor Biura Generalnego SW; por. Marek Pikulski z Biura Dyrektora Generalnego SW, płk Roman Paszko, dyrektor Aresztu Śledczego w Hajnówce. Ważnym elementem uroczystości była obecność dwóch wnuczek świętego męczennika Szymona Fedorońki – Aleksandry Sokorskiej i Aleksandry Adamczewskiej.
Nabożeństwo uświetniły pięknym śpiewem chóry: miejscowy im. Św. Romana Melodosa pod dyrygenturą Bogdana Kuźmiuka oraz kaplicy św. męcz. archimandryty Grzegorza Peradze, którym kierowała Anna Czerewacka.
Po odczytaniu perykopy ewangelicznej kazanie wygłosił ihumen Pantelejmon (Karczewski), wykładowca Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie. Kaznodzieja podkreślił m.in. duchowy paradoks męczeństwa: to, co z perspektywy świata wydaje się klęską i słabością, w rzeczywistości jawi się jako zwycięstwo wiary i miłości. Duchowny ukazał męczenników jako prawdziwych świadków obecności Boga nawet w miejscach największego zła, którzy swoim cierpieniem i śmiercią przekształcili tragedię Katynia w bramę do Raju, a każdą kroplę przelanej krwi zamienili w ziarno rodzące nowe pokolenia chrześcijan. Wspomniano też o wyjątkowości postawy katyńskich kapelanów, którzy nie opuszczając żołnierzy pozostali ich duchowymi przewodnikami, aż po ofiarę życia. Kaznodzieja zauważył, że pamięć o ofiarach Katynia – zakazana przez dziesięciolecia – przetrwała i stała się milczącym świadectwem zbrodni oraz nadziei na zwycięstwo życia nad śmiercią.
Ostatnim akcentem wspólnej modlitwy była procesja wokół świątyni z ikoną nowych męczenników oraz dedykowanymi im hymnami liturgicznymi.
Na zakończenie uroczystości, metropolita Sawa w imieniu wszystkich zebranych ponownie wyraził wdzięczność Trójjedynemu Bogu za możliwość uczestnictwa w tym znaczącym wydarzeniu. Hierarcha podziękował chórom, zaproszonym gościom oraz licznie przybyłym pielgrzymom z różnych stron kraju, doceniając ich zaangażowanie i pątniczy wysiłek. Jego Eminencja szczególne słowa uznania skierował do przedstawicieli Polskiej Rady Ekumenicznej oraz Kościoła rzymskokatolickiego, podkreślając, że obecność reprezentantów różnych wspólnot chrześcijańskich podczas tak podniosłych chwil stanowi istotny wyraz współpracy i wzajemnego szacunku.
Wybór miejsca i kontekst historyczny aktu ogłoszenia świętości dokonanego w warszawskiej cerkwi Mądrości Bożej – wiernej kopii konstantynopolitańskiej Hagii Sophii – miał wymiar głęboko symboliczny. Łączył się bezpośrednio z obchodzoną rocznicą autokefalii: to, co rozpoczęło się tomosem patriarchy Konstantynopola w 1924 roku, w 2025 roku zostało uwieńczone świadectwem świętości synów i córek Kościoła w Polsce. Jubileusz, który rozpoczął się w ursynowskiej cerkwi jej poświęceniem, dzisiaj kończy się wymownie tą uroczystością kanonizacyjną, wpisując te piękne daty w duchową klamrę spinającą wiek administracyjnej niezależności Cerkwi w Polsce z ofiarą krwi jej wiernych Dzieci. Warto dodać, że ściany kontynuatorki bizantyjskiej świątyni upiększone zostały polichromią męczenników katyńskich. Kompozycja ta została umieszczona w niezwykle wymownym miejscu: pomiędzy wizerunkami Męczenników Podlaskich a Męczennikami Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej, akcentując tym samym jedność wszystkich pokoleń oddanych Wcielonej Mądrości – Chrystusowi.
Kanonizacja Męczenników Katyńskich w roku 2025 stanowi dla Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego wydarzenie o wymiarze historycznym i teologicznym. Jest ona świadectwem tego, że historia XX wieku – naznaczona cierpieniem, prześladowaniami i śmiercią – znalazła swoje dopełnienie w liturgicznym objawieniu świętości ofiar. Ich męczeństwo, będące jednocześnie oddaniem życia Bogu i Ojczyźnie, staje się duchowym testamentem i skarbem przekazanym kolejnym pokoleniom. Wezwanie do wierności Ewangelii, niezłomności i służby Kościołowi, wypływające z tego aktu, pozostaje trwałym drogowskazem dla pełni wspólnoty prawosławnej w Polsce i w całym świecie.
Dzień modlitewnej pamięci Męczenników Katyńskich został wyznaczony na 17 września. W najbliższą środę 17 września w katedrze metropolitalnej w Warszawie odbędzie się także koncert z okazji 100-lecia ogłoszenia autokefalii Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego i kanonizacji męczenników katyńskich.
orthodox.pl
