17 maja 1918 zmarł Bronisław Piłsudski, brat Józefa, etnograf, badacz ludów Sachalinu.
Bronisław był o rok starszy od swojego słynnego brata. Urodził się w rodzinnym majątku Piłsudskich w Zułowie. Początkowo niewiele wskazywało na to, że poświęci się karierze etnograficznej. Przyszłość wiązał z prawem, studiował ten przedmiot na uniwersytecie w Petersburgu.
JÓZEF PIŁSUDSKI - SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>
Co łączy braci Piłsudskiego i Lenina?
- Studiował niedługo, bo już w marcu 1887 roku został aresztowany za udział w organizacji założonej przez studentów "Frakcja terrorystyczna Narodnej Woli". Był w tej organizacji ze starszym bratem Lenina, Aleksanderem Uljanowem - mówił w audycji Anny Boruckiej-Szotkowskiej Józef Żytek, kurator wystawy "Bronisław Piłsudski - badacz ludów Dalekiego Wschodu", zorganizowanej w 125. rocznicę urodzin Bronisława Piłsudskiego; pracownik Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie.
Na Dalekim Wschodzie
Obaj otrzymali wyroki śmierci za przygotowywanie zamachu na życie cara Aleksandra III. Uljanow zawisł, Piłsudskiemu wyrok zamieniono na 15 lat katorgi. Zesłanie spędził na Sachalinie, gdzie zaczął interesować się kulturą autochtonicznych mieszkańców wyspy: Ajnów i Niwchów.
- Ponieważ był człowiekiem młodym (nie miał wówczas nawet 24 lat), szybko znalazł wspólny język z dziećmi, które tam się znajdowały (…). Zauważyli to rodzice i powierzyli mu nauczanie dzieci. Przy okazji nauczył się języka Niwchów - wyjaśniał gość audycji.
Komplety udzielane dzieciom spowodowały, że Piłsudski zwrócił na siebie uwagę miejscowych władz: powierzano mu funkcje administracyjne i badania meteorologiczne.
- Przełomowym wydarzeniem w jego karierze było zetknięcie się z zesłańcem Lwem Szternbergiem, którego gubernator Sachalinu skierował na północ wyspy, ażeby tam zajął się badaniem problematyki miejscowych ludów. Piłsudski pomagał mu w tych badaniach, a Szternberg wprowadzał go w tajniki etnografii - mówił kustosz.
Mimo amnestii, jaką wyprosiły dla niego miejscowe władze, pozostał na Sachalinie. Tam objął funkcję zastępcy nauczyciela szkoły, którą sam założył. W roku 1899 pozwolono mu przenieść się do Władywostoku. Jako pracownik tamtejszego muzeum przygotował dalekowschodnią część rosyjskiej ekspozycji na Wystawę Światową w 1900 roku.
Piłsudscy w Japonii
Ponownie na Sachalin trafił w 1903 roku. Tym razem ruszył tam z własnej woli, na zlecenie Carskiej Akademii Nauk, która powierzyła mu badania nad ludem Ajnów. Tam dołączył do wyprawy Wacława Sieroszewskiego, której celem była japońska wyspa Hokkaido. Powrócił z niej w tym samym roku.
- Odbył liczne podróże po wyspie. Przebył łącznie 4655 wiorst. Założył kilka szkół dla Ajnów. Napisał szereg publikacji poświęconych Ajnom. Przygotował specjalny projekt przepisów o ustroju i administracji wyspy. Postulował wiele bardzo postępowych i współczesnych rozwiązań - mówił gość Anny Boruckiej-Szotkowskiej. - Piłsudski tak mocno angażował się w życie Ajnów, że również w sferze jego życia osobistego lud ten odegrał znaczącą rolę: ok. 1903 roku poślubił Ajnkę Shinhinchou. Do dzisiejszego dnia w Japonii żyje dalekowschodnia linia rodu Piłsudskich.
Tajemnicza śmierć
W 1905 roku zmuszony został opuścić Sachalin, co spowodowało rozłąkę z żoną i dziećmi (Ajnowie uważali opuszczenie wioski przez kobietę za hańbę). Przez Hokkaido i USA powrócił na ziemie polskie. Tu zajął się badaniami etnograficznymi mieszkańców Podhala i współorganizował muzeum im. Tytusa Chałubińskiego. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Szwajcarii, gdzie podjął działalność niepodległościową. Śmierć Piłsudskiego nadeszła niespodziewanie: utonął w nurtach Sekwany. Policja podejrzewała samobójstwo.- Właściwie do dziś sprawa pozostaje niewyjaśniona - mówił Józef Żytek.
Nieocenione dziedzictwo
Podczas pobytu na Sachalinie w latach 1903-1905 prowadził badania języka Ajnów. Ich język zapisał na woskowych wałkach. - Profesor Alfred Majewicz z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu zawiózł cudem odnalezione walce do Japonii, zostały odczytane i przegrane dzięki technice laserowej - mówił Józef Żytek.
Lata sowieckiego wynaradawiania Ajnów spowodowały, że ich język nieomal umarł. Praca Bronisława Piłsudskiego: przygotowany przez niego i zredagowany ponownie przez prof. Alfreda Majewicza słownik języka Ajnów oraz zapis dźwięku ich mowy, to jego ostatnie świadectwa.
O tym, jak brat Marszałka badał ludy Sachalinu posłuchaj w audycji Anny Boruckiej-Szotkowskiej.
bm
