Komendant Legionów Polskich, od 1918 do 1922 roku Naczelnik Państwa, pierwszy marszałek Polski, od 1926 roku do swojej śmierci w 1935 roku de facto przywódca Polski.
Piłsudski - zobacz serwis specjalny
Lata szkolne
Urodził się 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem. Do 10. roku życia uczył się w domu, dzięki czemu opanował podstawy języka niemieckiego i francuskiego. Kolejne 8 lat spędził w rosyjskim gimnazjum w Wilnie. Była to, jak wspominał po latach, "swego rodzaju katorga, (...) w każdym przykrym śnie odgrywa taką lub inną rolę którykolwiek z moich miłych pedagogów wileńskich".
Powiedział sobie że wieku 15 lat, co według jego samego stanowiło szczyt dorosłości, zorganizuje powstanie i wypędzi Moskali.
Patriotyczne wychowanie w domu zderzało się z rzeczywistością rosyjskiej szkoły. Trzy razy w ciągu nauki karany był aresztem szkolnym za rozmowę po polsku i nieoddanie honorów na ulicy generałowi gubernatorowi i dyrektorowi gimnazjum. Kiedy skończył 16 lat zaczął palić. Niestety, tego zgubnego nałogu, podobnie jak picia dużej ilości mocnej herbaty, nie pozbył się do końca życia. W tym czasie do jego ulubionych lektur należała "Trylogia" Henryka Sienkiewicza.
W roku 1885 ukończył gimnazjum, na świadectwie końcowym można było przeczytać, że "sprawowanie jego było na ogół celujące, sprawność w uczęszczaniu na lekcje i ich przygotowaniu, a także wypełnianiu prac pisemnych dostateczna, pilność dostateczna i zainteresowanie we wszystkich przedmiotach dostateczne".
Jesienią tego samego roku młody Piłsudski rozpoczął studia medyczne w Charkowie. Po roku nauki w szarym i prowincjonalnym Charkowie postanowił przenieść się do Dorpatu. Niestety, sprawa się przedłużała i po wakacjach pozostał w Wilnie. W tym czasie dużo czytał, między innymi I tom "Kapitału" Karola Marksa. "Abstrakcyjna logika Marksa oraz panowanie towaru nad człowiekiem – wspominał – nie pasowało do mego mózgu".
Zobacz i posłuchaj, co prof. Grzegorz Nowik mowił o ulubionych przyzwyczajeniach Marszałka:
Na zesłaniu
Wszystkie plany życiowe młodego Piłsudskiego wzięły w łeb w 1887 roku. 20-latek został aresztowany przez carską policję i, chociaż jego udział w spisku na życie cara Aleksandra III był znikomy, kary nie uniknął. Wyrok brzmiał 5 lat, miejsce zesłania – Kireńsk nad Leną. Podróż tam trwała ponad 4 miesiące. Najpierw na wschód do Irkucka. Tu w miejscowym więzieniu, zamieszany w bunt, stracił dwa przednie zęby, które kolbą karabinu wybił mu strażnik. Z Irkucka czekała go jeszcze blisko tysiąckilometrowa podróż na północ w "towarzystwie” kryminalistów, z których żaden nie mówił po polsku. W liście do ojca i swoich rówieśników pisał: "Niech, więc mój przykład, me złamane życie, mój los – niech zbudzi w nich to przekonanie, że nic nie zrobim, gdy działając skrycie, zechcemy myśl swą rzucić w wykonanie”.
Skromnie, ale z humorem
Po powrocie z zesłania do końca życia starał się swoje idee zamieniać w czyny. Nigdy przy tym nie myślał o sobie. Żył bardziej niż skromnie, nie dbając nawet o garderobę. Stefan Żeromski spotkał go w 1909 roku w Zakopanem. Piłsudski przy stole układał pasjansa. Siedział w samych kalesonach, bo jedyną parę spodni, jaką miał oddał do krawca. "Założyłem sobie – rzucił w kierunku pisarza – że jeśli pasjans mi wyjdzie, zostanę dyktatorem Polski…".
Piłsudski wrócił ze zsyłki w 1892 roku. Rok później został członkiem powstałej właśnie Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1894 roku powierzono mu funkcję redaktora naczelnego "Robotnika", organu prasowego partii. Jako członek partii socjalistycznej został aresztowany przez carskie władze i osadzony w Cytadeli Warszawskiej. Piłsudski symulował tam obłęd, co spowodowało przeniesienie go do szpitala w Petersburgu, skąd uciekł w 1901 roku.
Powrócił do Galicji i rzucił się w wir pracy konspiracyjnej. Skupiony na kwestii niepodległości, widział szansę na jej odzyskanie nawet w konflikcie japońsko-rosyjskim. Z tego powodu wyjechał w 1904 roku do Japonii, gdzie starał się lobbować za wsparciem dla Polaków w wywołaniu powstania na rosyjskich tyłach. Miał też nadzieję na utworzenie polskiego legionu w Japonii. Wizyta zakończyła się połowicznym sukcesem. Piłsudskiemu udało się jedynie uzyskać pomoc przy tworzeniu organizacji bojowej PPS. W 1906 roku doszlo do podziału w Polskiej Partii Socjalistycznej. Jej członkowie skupieni wokół Piłsudskiego i połączeni ideą odzyskania niepodległości, utworzyli PPS-Frakcję Rewolucyjną (przygotowującą się do rewolucji przeciwko caratowi).
W 1912 roku Piłsudski został komendantem Związków Strzeleckich - paramilitarnych organizacji w zaborze austriackim, z członków których Piłsudski utworzył podczas I wojny światowej Legiony Polskie. Sam dowodził osobiście I Brygadą Legionów. Równocześnie powołał do życia konspiracyjną Polską Organizację Wojskową.
W 1916 roku został członkiem Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, utworzonego przez Niemców i Austriaków. Rok później, w skutek kryzysu przysięgowego - legioniści odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzom państw centralnych - PIłsudski został aresztowany i do listopada 1918 roku przebywał w magdeburskiej twierdzy.
W odrodzonej Polsce
W obliczu klęski Niemiec w I wojnie światowej Piłsudski powrócił do Warszawy 10 listopada 1918 roku, gdzie przejął od Rady Regencyjnej pełnię władzy wojskowej i cywilnej. 22 listopada otrzymał funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. Funkcję tę sprawował w latach kształtowania się granic II RP, w czasie konfliktu z Ukraińcami i podczas wojny polsko-bolszewickiej. Zrzekł się jej po wyborze Gabriela Narutowicza na prezydenta.
Rządy pomajowe
W 1923 roku Piłsudski na trzy lata wycofał się z polityki. Powrócił w 1926 roku, przeprowadzając zamach stanu i przejmując władzę. Rozpoczęły się wówczas rządy sanacji. Sam Piłsudski rządził z drugiego szeregu, pozostawiając dla siebie urząd Generalnego Inspetkora Sił Zbrojnych, nie zgodził się przyjąć godności prezydenta, funkcję premiera sprawował dwukrotnie przez okres 2,5 roku.
Pod koniec 1934 roku stan zdrowia 67-letniego wówczas Marszałka znacznie się pogorszył. Na początku 1935 roku zdiagnozowano u niego chorobe nowotworową. Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku.
