Zbrodnia katyńska – świadectwa muzyki: Panufnik i Kaczmarski

Zbiorowe mogiły w lesie katyńskim odnaleziono w marcu 1942 roku. To jedna z dat ujawniania się komunistycznej zbrodni ludobójstwa, którą – różnymi środkami – starano się ukryć. Bezskutecznie.

Katyń - niemiecka broszura propagandowa z 1943 r.

Foto: zbiory Elżbiety Berus-Tomaszewskiej

Ukrywanie zbrodni - ten temat pojawia się w pierwszym z prezentowanych nagrań – krótkim przemówieniu, które generał Władysław Anders wygłosił w trzydziestą rocznicę ludobójstwa w Katyniu, 12 kwietnia 1970 roku. Jest to zarazem zapis ostatniego publicznego wystąpienia generała – Władysław Anders zmarł miesiąc później.

Fałszowanie zbrodni, poddawanie jej zabiegom propagandowych retuszy. To kolejny element katyńskiej historii. Sprawą jej upublicznienia zajęli się jako pierwsi Niemcy – w wojennych realiach ujawnione fakty starając się wykorzystać propagandowo.  Wydana w 1943 roku, napisana po polsku broszura pod tytułem "Katyń" jest jednym z wyrazistych przykładów wczesnej niemieckiej propagandy dotyczącej Katynia.

Fragment niemieckiej broszury propagandowej z 1943 r. (źródło - zbiory Elżbiety Berus-Tomaszewskiej)

Przeżywanie zbrodni, powroty do jej okrucieństwa zapośredniczonego już przez symbole, ale wciąż i nieustannie przerażającego – oto z kolei postawa kultury względem Katynia. Wsłuchajmy się w wybrane z licznych przykładów katyńskie świadectwa muzyki. O „Epitafium ku czci ofiar Katynia” z roku 1967 opowiada, w archiwalnym nagraniu zarejestrowanym rok później, jego kompozytor – Andrzej Panufnik. Być może jeszcze wyraźniej zapisało się w polskiej kulturze katyńskie świadectwo Jacka Kaczmarskiego. Usłyszeć je można w archiwalnym nagraniu audycji „Kwadrans Jacka Kaczmarskiego”. To zapis jednego z odcinków autorskiego programu, który autor „Murów” prowadził na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Więcej archiwalnych nagrań – świadectw katyńskich znaleźć można w poświęconym Katyniowi specjalnym serwisie historycznym Polskiego Radia.