Tymon Niesiołowski jednym z najważniejszych formistów czyli polskich ekspresjonistów

139 lat temu, 2 października 1882 roku, urodził się we Lwowie znany malarz, grafik i pedagog Tymon Niesiołowski. W zróżnicowanym świecie malarstwa w Polsce uchodził za czołowego przedstawiciela formistów, polskiego awangardowego ruchu literacko-artystycznego, zwanego wcześniej także polskim ekspresjonizmem. 

Nagrobek Tymona Niesiołowskiego

Foto: Andrzej Cereniewicz /Forum

Do najznamienitszych twórców tego ruchu, działającego już od 1917 roku, należeli oprócz Niesiołowskiego także Witkacy, Jacek Mierzejewski, Jan Hrynkowski, bracia Zbigniew i Andrzej Pronaszko, Tytus Czyżewski czy Leon Chwistek, pełniący również funkcję głównego teoretyka nurtu. Formiści garściami czerpali z kubizmu, ekspresjonizmu i futuryzmu, często sięgając także do form sztuki ludowej.

Urodzony i wychowywany we Lwowie, Tymon Niesiołowski rozpoczął swoją drogę ku sztuce w 1989 roku, kiedy wyrzucony z gimnazjum za udział w pierwszomajowej manifestacji przeniósł  się do Szkoły Przemysłowej z oddziałem malarstwa dekoracyjnego, gdzie rok później zdał egzamin maturalny. Te doświadczenia często w późniejszym życiu powodują jego zajmowanie się także sztuką użytkową. Od roku 1900, przez prawie pięć lat studiował malarstwo w akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jego nauczycielami byli m.in. Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański czy Teodor Axentowicz. Swoją pierwszą wystawę miał w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w 1903 roku. Później jego dzieła można było zobaczyć, głównie w ramach znanej "Grupy Pięciu", także w Monachium i we Włoszech. Do grupy tej, założonej w 1905 roku, należeli również inni malarze krakowscy: Wlastimil Hofman, Mieczysław Jakimowicz, Leopold Gottlieb, Jan Rembowski i Tymon Niesiołowski właśnie.

Reliefizm

W roku 1917 współtworzył grupę ekspresjonistów polskich, w gronie których do 1919 roku stworzył teorię reliefizmu. Jej głównymi założeniami były silny kontrast i gruby kontur obiegający syntetyczne kształty. Rena Kossowska na stronach "Culture.pl" tak opisuje jego zainteresowania formalne: "Niesiołowski przedstawiał motywy znamienne dla europejskiego symbolizmu; dukt giętkiej, falistej linii zbliżony był często do rysunków Wyspiańskiego. Sposób ujmowania monumentalnych, statycznych postaci w pejzażu nawiązywał do kompozycji Puvis de Chavannes'a. W okresie formistycznym formy w obrazach Niesiołowskiego zyskały bryłowatość i uległy uwysmukleniu, zaś wyrazisty rytm linii wzmocnił zwartość kompozycji. Zgodnie z głoszoną przez niego teorią »reliefizmu« (1919) twórca operował silnym kontrastem walorowym oraz grubym konturem obiegającym syntetyczne kształty (Rybacy, 1919). Około 1925 ujawniło się w twórczości Niesiołowskiego zainteresowanie nowym klasycyzmem. Często pojawiającym się w jego sztuce tematem były wówczas postacie kobiet, których nagość przesłaniają draperie o dekoracyjnie zrytmizowanym fałdowaniu. Te przestylizowane, zmonumentalizowane akty rysują się na tle wyidealizowanego, ponadczasowego pejzażu niczym w przestrzeni mitycznej (Kompozycja - Trzy gracje, 1925)".

Niesiołowski, po latach mieszkania i tworzenia głównie w Zakopanem, w 1926 roku ożenił się z Heleną Krystyną Wabia-Wapińską, po czym młode małżeństwo przeniosło się do Wilna. Kossowska tak opisuje najważniejsze fakty tego okresu: "W 1926 przeniósł się do Wilna, gdzie objął stanowisko dyrektora Szkoły Rzemiosł Artystycznych; wstąpił też do Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków. Od 1928 nauczał malarstwa oraz projektowania tkanin i plakatów na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego". 

Utytułowany twórca

Natomiast portal Salonu Dzieł Sztuki Connaisseur Kraków tak zwięźle opisuje dalsze losy malarza: "Od 1937 roku zajmował stanowisko docenta malarstwa monumentalnego na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1940 został prezesem Związku Plastyków Wileńskich i profesorem Akademii Sztuki w Litewskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Po II wojnie światowej mieszkał w Toruniu, gdzie, do 1960 roku, był profesorem na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Najczęściej powracającym motywem w malarstwie Niesiołowskiego był akt ujęty we wnętrzu lub na tle arkadyjskiego pejzażu. Często opracowywanym tematem były też martwe natury". Co znamienne, większość jego przedwojennych dzieł niestety uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej.

W roku 1955, kiedy Niesiołowski obchodził swoje 50-lecie tworzenia, odznaczono go Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Natomiast dziesięć lat później otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Z nagród państwowych na uwagę zasługuje również Złoty Krzyż Zasługi przyznany w 1934 roku. Oprócz tego Niesiołowski otrzymał także wiele wyróżnień i nagród polskich i zagranicznych wystaw sztuki.

Tymon Niesiołowski zmarł w Toruniu, w czerwcu 1965 roku i pochowano go w alei zasłużonych Cmentarza Powązkowskiego. Jeszcze teraz można znaleźć w Internecie kilkanaście reprodukcji tego oryginalnego twórcy.

PP