Stanisław Ulam. Ojciec chrzestny bomby wodorowej

Był jednym z genialnych matematyków tworzących tzw. szkołę lwowską. W latach 30. wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie jako naukowiec odniósł spektakularne sukcesy. Brał udział w Projekcie Manhattan, którego celem było stworzenie bomby atomowej. Wierzył, że najstraszliwsza z broni dostępnych człowiekowi odstraszy ludzkość przed popadaniem w kolejne konflikty.

Prof. matematyki Stanisław Ulam podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych.

Foto: Wikipedia/domena publiczna

115 lat temu, 13 kwietnia 1909 roku, urodził się we Lwowie Stanisław Ulam, matematyk i współtwórca bomby wodorowej.

Od dziecka wyróżniał się wręcz fenomenalną pamięcią. Po latach potrafił odtworzyć treść artykułów z gazet, które jemu jako dziecku czytała na głos matka. W wieku 15 lat, dzięki odkryciom Władysława Sierpińskiego o rachunku różniczkowym, teorii grup i teorii liczb, zainteresował się matematyką. Po maturze rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, gdzie poznał sławnych już wtedy matematyków. Był autorem ponad 150 prac z teorii mnogości, z teorii funkcji rzeczywistych, teorii grup, fizyki matematycznej i teorii prawdopodobieństwa. Odkrycia Ulama miały istotne znaczenie dla naukowców z wielu dziedzin.

Już podczas studiów odniósł pierwsze spektakularne sukcesy. Zajmował się kombinatoryką dotyczącą zbiorów nieskończonych. Wtedy też powstały pierwsze znaczące w środowisku naukowym prace Ulama.

Na Politechnice Lwowskiej, dostał się pod bezpośredni wpływ profesora Kazimierza Kuratowskiego, którego erudycją i logiką od razu się zachwycił. Często zostawał po wykładach, by dyskutować ze swoim mistrzem. Zadawał pytania, których oryginalnością czasem zaskoczony był sam profesor. Ulam zaprzyjaźnił się również z innymi wybitnymi naukowcami - Stefanem Banachem i Stanisławem Mazurem. Często spotykał się z nimi na dysputach w kawiarni "Szkockiej", do której często uczęszczali wykładowcy i studenci Politechniki Lwowskiej. Jedno z takich spotkań, na którym poruszano różne problemy matematyczne, trwało aż 17 godzin.

- Był niezwykłą postacią zarówno w Polsce, jak i w światowej matematyce. Każdy matematyk ma swoją dziedzinę, w której się specjalizuje. Ulam zajmował się odległymi od siebie zagadnieniami - mówił prof. matematyki Zbigniew Semadeni w audycji "Portrety Polaków".

Posłuchaj

29:19 profesor stanisław ulam___f 42996_tr_0-0_1173605432c0c73f[00].mp3 Prof. matematyki Zbigniew Semadeni przybliżył osiągnięcia Stanisława Ulama w audycji Katarzyny Mar pt. "Portrety Polaków". (PR, 2.04.1988)

 

Projekt "Manhattan"

W latach 30. podczas podróży po Europie poznał wielu znaczących naukowców. W związku z tym, że w Polsce było bardzo niewiele etatów dla matematyków na uczelniach wyższych, w 1935 roku zdecydował się na wyjazd do Stanów Zjednoczonych. Do USA ściągnął go wybitny naukowiec węgierskiego pochodzenia John von Neumann.

W czasie II wojny światowej dobrowolnie zgłosił do władz, że jest w stanie wziąć udział w pracach naukowych, które miałyby na celu przyśpieszenie zwycięstwa nad Hitlerem. Propozycja została przyjęta przez władze, jednak długo ukrywano to, gdzie będzie pracować Ulam. Dopiero przed samym wyjazdem dowiedział się, że trafi do centrum naukowego w Los Alamos, gdzie będzie pracować przy Projekcie Manhattan mającym na celu stworzenie bomby atomowej.

- W Los Alamos nieustannie szukał nowych metod i rozwiązań. Zastanawiał się między innymi nad użyciem metod statystycznych przy produkcji bomby - twierdził prof. matematyki Zbigniew Semadeni.

Ulamowi nadano przydomek "ojca chrzestnego bomby wodorowej". W 1947 roku przedstawił pewne propozycje, które po dyskusji z nadzorującym projekt Manhattan fizykiem jądrowym Edwardem Tellerem, doprowadziły do nowej konstrukcji bomby wodorowej. Prywatnie Ulam był przeciwnikiem dalszego wyścigu zbrojeń. Twierdził, że podczas pracy w Projekcie Manhattan on sam, jak i wielu innych naukowców, nie zdawało sobie sprawy z siły działania bomby.

- Wierzę, że odkrycie tego źródła energii było czymś w rodzaju ratunku. Przy bombie wodorowej sięgnęliśmy po tak straszliwą broń, że nikt, nigdy nie będzie mógł jej użyć do zbrodniczych celów. W nauce są rzeczy nieuniknione. Wcześniej czy później ktoś musiał do tego dojść - mówił Stanisław Ulam w audycji "Portrety Polaków".

Sukces za oceanem

W Stanach Zjednoczonych rozwinęła się kariera naukowa Ulama. Zdobył tytuł profesora na Harvardzie. Intensywnie pracował nad zastosowaniem teorii prawdopodobieństwa w różnych dziedzinach nauki. Został osobistym doradcą prezydenta Johna Kennedy'ego i członkiem Naukowego Komitetu Doradczego. Należał także do Komitetu Kosmicznego Air Force oraz był konsultantem różnych korporacji m.in. giganta w zakresie informatyki IBM. Często wygłaszał  eksperckie przemówienia w Senacie w Komitecie Energii Atomowej. Jednak w historii amerykańskiej nauki zapisał się przede wszystkim jako doradca naukowy ośrodka w Los Angeles.

- Przez całe życie podkreślał swoją polskość. Nawet mieszkając już w Stanach, publikował nie tylko z dziedziny matematyki, ale pisał również o kawiarni "Szkockiej". Popularyzował postać Stefana Banacha czy Stanisława Mazura – dodał prof. matematyki Zbigniew Semadeni.

Twórca metody Monte Carlo

Stanisław Ulam wniósł wiele do rozwoju nauki, dzięki opracowaniu metody Monte Carlo. Metoda ta polega na przygotowaniu komputerowej symulacji pewnych zjawisk, które wcale nie muszą być przewidywalne. Dzięki tej metodzie było możliwe przeprowadzenie pierwszych symulacji w Los Alamos, podczas których badano np. oddziaływania pomiędzy cząsteczkami kryształu, które można było zapisać za pomocą równań matematycznych.

seb/im