87. rocznica powstania kolei elektrycznej w Polsce

Dzisiaj mija 87 lat, od kiedy istnieje kolej elektryczna w Polsce. To właśnie 15 grudnia 1936 roku, Polskie Koleje Państwowe oficjalnie otworzyły w pełni zelektryfikowane linie kolejowe z Warszawy do Otwocka i z Warszawy do Pruszkowa.

Inauguracyjny przejazd E91 nowo otwartą zelektryfikowaną linią średnicową z Pruszkowa do Otwocka. 15 grudnia 1936 roku.

Foto: NAC/Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny

Linie kolejowe w czasie zaborów

W 1937 roku uruchomiono kolejną linię elektryczną z Warszawy do Mińska Mazowieckiego. Przed II wojną światową kolejom państwowym udało się zelektryfikować około 150 kilometrów. Zanim, w ramach PKP, otwarto pierwsze zelektryfikowane linie kolejowe różnie to z tymi kolejami na ziemiach polskich było.

Największy wpływ na rozwój kolejnictwa w obrębie obecnej Polski miał fakt podziału terytorium naszego kraju między trzech zaborców. W okresie, w którym kolej powstawała i rozwijała się, tworząc niejako kręgosłup linii kolejowych, na naszych ziemiach powstawały trzy różne systemy połączeń. Każdy z osobna był częścią planów rozwoju kolejnictwa poszczególnych zaborców. Najlepiej rozwijała się kolej w Prusach – choćby ze względu na fakt, że Niemcy święcili największe tryumfy w unowocześnianiu kolejnictwa. W zaborze austriackim też sieć połączeń przyrastała w dość szybkim tempie. Najgorzej było w zaborze Rosyjskim – tu zmiany następowały najwolniej, nowinki pojawiały się najpóźniej, przynajmniej na terenach ziem polskich.

Dwudziestolecie międzywojenne

Co ważne, po odzyskaniu niepodległości władze polskie zetknęły się z nie lada problemem – jak połączyć trzy różne systemy linii w jeden, dobrze działający, system kolei państwowych. Świat pędził do przodu, a my musieliśmy nadawać nową strukturę połączeniom, by „związać” ze sobą największe miasta i okręgi gospodarcze. Do tych celów utworzono nawet ministerstwo – Ministerstwo Kolei Żelaznych – działające od 1919 roku i w 1924 przemianowane na Ministerstwo Kolei. Po 1926 roku prace tego ministerstwa przejęły inne resorty i instytucje (jak choćby PKP).

Historycznie kolej nowożytna pierwsze etapy rozwoju zaczynała głównie w kopalniach, gdzie wagoniki ciągnione były przez konie. Dopiero później "wydostała się" z podziemi i rozpoczęła swoje działanie na polu przewozów materiałów i towarów. Wtedy też zaczęto rozwijać transport pasażerski – najpierw w obrębie największych miast, zwiększając zasięg aglomeracyjny, a następnie między tymi miastami, by ostatecznie "opleść" torami całe kraje. Niebagatelne dla rozwoju kolei było stworzenie najbardziej ekonomicznych systemów pociągowych. Najpierw były to parowozy, a ich pierwowzór nazywał się "Catch me who can" ("Złap mnie kto może"). Było to w 1802 roku, a konstruktorem okazał się Richard Trevithick – brytyjski inżynier wynalazca – i był to jego czwarty pojazd z parowym silnikiem wysokoprężnym, który nie uległ awarii bądź wybuchowi. On też jako pierwszy – w 1804 roku – stworzył lokomotywę parową (Penydarren) zdolną uciągnąć wagon towarowy lub wagon z pasażerami.

Elektryczne lokomotywy serii EL.200, wyprodukowane w zakładach H. Cegielski S.A., używane w komunikacji podmiejskiej warszawskiego węzła kolejowego. Lata 1937-1939. Fot. NAC

Lokomotywa spalinowa

Kolejnym krokiem w rozwoju kolejnictwa było wynalezienie lokomotywy spalinowej – jako tej wydajniejszej i "czystszej" w działaniu. Były też znacznie szybsze. Lokomotywy takie mogły poruszać się tymi samymi trakcjami co parowe i nie wymagały dodatkowych prac (jak choćby elektryfikacja). Pierwszą lokomotywę spalinową zaprezentował niemiecki konstruktor Gottlieb Daimler w 1891 roku. Do eksploatacji lokomotywy spalinowe weszły dopiero w 1912 roku. Z uwagi na ich możliwości – rozwijały prędkość do 160 km/h – nazywano je "latającymi pociągami".

Równocześnie z rozwojem pociągów spalinowych swoje początki miał także pomysł na kolej elektryczną. Pierwsza lokomotywa elektryczna została zaprezentowana nawet wcześnie, bo 31 maja 1879 roku, a jej twórcą był Werner von Siemens. Niestety jako maszyna pociągowa byłą dość słaba – zaledwie 7 km/h prędkości. Dodatkowym problemem dla tego typu kolejnictwa było też zelektryfikowanie linii kolejowych – wszak elektryczny pojazd trakcyjny posiadał jedynie silnik, który potrzebował odpowiedniego zasilania, by pociąg mógł się poruszać.

Pierwsze koleje II RP

Mało kto wie, że u początków linii elektrycznych w każdym kraju zawsze pojawia się kwestia wyboru rodzaju zasilania – w Polsce zdecydowano się na prąd stały o napięciu 3 tysięcy woltów (podobnie m.in. Włochy, Hiszpania, Czechy, Słowacja). Innym rozwiązaniem jest prąd zmienny o napięciu 25 tysięcy woltów – i daje ono chyba większe możliwości jeśli chodzi o prędkość i wydajność.

… a w Polsce, tak naprawdę, pierwsza kolej elektryczna (nie w ramach PKP) została uruchomiona w 1927 roku w ramach podwarszawskiej linii dojazdowej – od tej pory zwanej EKD – Elektryczna Kolej Dojazdowa. Kolej ta łączyła centrum Warszawy z Grodziskiem Mazowieckim... teraz kolej ta nazywana jest w skrócie WKD – któż jej w Warszawie nie zna.

PP