Historia

Alfons Zgrzebniok. Dowódca Powstań Śląskich

Ostatnia aktualizacja: 31.01.2024 15:20
Był sprawdzonym dowódcą wojskowym dwóch pierwszych Powstań Śląskich, ale został odsunięty na boczny tor przed decydującym trzecim zrywem z powodu konfliktu z Wojciechem Korfantym. Pomimo tego schował ambicje na bok i zaakceptował stanowisko doradcy w sztabie, aby wziąć udział w walce.
Alfons Zgrzebniok na tle zabudowań katowickiego Nikiszowca
Alfons Zgrzebniok na tle zabudowań katowickiego NikiszowcaFoto: Wikimedia Commons/dp; NAC

87 lat temu, 31 stycznia 1937 roku zmarł Alfons Zgrzebniok, bohater narodowy, działacz samorządowy i polityczny, komendant I oraz II Powstania Śląskiego. Zmarł na zawał serca podczas urlopu od pracy wicewojewody białostockiego.

niepodległa.jpg
Powstania Śląskie. Zobacz serwis specjalny

Prawdziwy śląski hanys

Był rodzonym synem śląskiej ziemi, wychowanym w niewielkim gospodarstwie rolnym we wsi Dziergowice. Po ukończeniu szkoły powszechnej musiał wstrzymać się przez rok przed pójściem do gimnazjum z powodu słabej znajomości języka niemieckiego. Już w czasie edukacji szkolnej, a następnie podczas nauki na Uniwersytecie Wrocławskim działał w patriotycznych organizacjach młodzieżowych.

Po wybuchu I wojny światowej został powołany do wojska pruskiego i musiał przerwać naukę. Podczas wojny odznaczył się w walce na froncie zachodnim.

W 1918 roku wrócił do rodzinnej miejscowości i wstąpił do struktur konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, a wkrótce został komendantem raciborskiego oraz kozielskiego okręgu. Zajmował się zaopatrzeniem swoich ludzi w broń, którą można było zdobyć przede wszystkim na dwa sposoby – skupując potajemnie od oddziałów paramilitarnego niemieckiego Grenschutzu lub wykradając karabiny z magazynów.

Za tę działalność trafił do więzienia, z którego zdołał uciec i schronić się na terenie niepodległej II Rzeczpospolitej. Swoimi działaniami zdobył autorytet, dzięki któremu został mianowany komendantem POW Górnego Śląska.

Śląski bohater

W sierpniu 1919 roku objął dowództwo wojskowe nad I Powstaniem Śląskim. Pierwszy zryw był nieprzygotowany i nie mógł liczyć na wsparcie ze strony regularnego Wojska Polskiego, które było zajęte walką na froncie wschodnim.

– Strona niemiecka miała zdecydowaną przewagę i sukces Powstania był wykluczony, nawet mimo istnienia dość licznej Polskiej Organizacji Wojskowa, która była jednak słabo wyszkolona, a naprzeciwko niej stało regularne wojsko – powiedział prof. Ryszard Kaczmarek w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Eureka".


Posłuchaj
20:28 stulecie powstań śląskich___v2019007844_tr_0-0_161275570024a3d2[00].mp3 Prof. Ryszard Kaczmarek opowiada o powstaniach śląskich w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Eureka". (PR, 17.04.2019)

 

Alfons Zgrzebniok niemal natychmiast wraz z POW rozpoczął przygotowania do kolejnego powstania, któremu także dowodził. Wybuchło w sierpniu 1920 roku i miało większe szanse powodzenia, ponieważ na Śląsku nie stacjonowało już regularne niemieckie wojsko, które zostało zobowiązane do opuszczenia terenu plebiscytowego. Wciąż jednak działały rozmaite formacje paramilitarne.

– Drugie powstanie wybuchło wskutek splotu różnych okoliczności. Wiosną nasiliły się starcia polsko-niemieckie, Niemcy starali się wykorzystać niepowodzenia Polski w wojnie z bolszewikami. Drugie powstanie było zwycięskie i jego efektem było przekształcenie policji niemieckiej w parytetową policję polsko-niemiecką – powiedział prof. Ryszard Kaczmarek w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

Życie po wojsku

Alfons Zgrzebniok w trakcie III Powstania Śląskiego był już jedynie doradcą w sztabie. Został odsunięty na dalszy plan z powodu konfliktu z Wojciechem Korfantym. W nagrodę za wcześniejsze zasługi został odznaczony w 1922 roku przez Józefa Piłsudskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Rok później został jednym z założycieli kombatanckiego Związku Powstańców Śląskich. Mieszkał na Śląsku do 1927 roku i pracował jako nauczyciel wychowania fizycznego. Postanowił wtedy powrócić do służby i w stopniu kapitana wstąpił do Wojska Polskiego. W 1932 roku odszedł z wojska, a po dwóch latach został wicewojewodą białostockim.

sa

Czytaj także

III Powstanie Śląskie - ostatni i zwycięski zryw Polaków na Śląsku

Ostatnia aktualizacja: 03.05.2019 05:55
W nocy z 2 na 3 maja rozpoczęło się III powstanie. Na jego czele stanął znany działacz społeczny, a wcześniej komisarz plebiscytowy Wojciech Korfanty.
rozwiń zwiń
Czytaj także

I powstanie śląskie. Walka o polski Śląsk

Ostatnia aktualizacja: 16.08.2023 05:58
104 lata temu, w 1919 roku, wybuchło I Powstanie Śląskie, którego celem było przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Upadło po 10 dniach, przygotowując jednak grunt do dwóch kolejnych zrywów w następnych latach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

II Powstanie Śląskie. Zwycięski zryw Ślązaków

Ostatnia aktualizacja: 19.08.2023 06:00
W nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku wybuchło II Powstanie Śląskie. W przeciwieństwie do pierwszego, które rok wcześniej było zrywem spontanicznym, drugie było zorganizowane.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Strzały w Mysłowicach doprowadziły do wybuchu I powstania śląskiego

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 05:35
Niemcy otworzyli ogień do górników, ich żon i dzieci. Masakra wywołała ogromny szok na Śląsku. 104 lata temu doszło do pacyfikacji strajku w kopalni w Mysłowicach. Wydarzenie stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu I powstania śląskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

1918. Korfanty żąda od Niemców "własnej Polski"

Ostatnia aktualizacja: 25.10.2023 06:00
105 lat temu, tuż przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę, Wojciech Korfanty wygłosił w Reichstagu przemówienie, w którym domagał się powrotu wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego do macierzy.
rozwiń zwiń