Historia

Henry James. Pisarz, który wchodził do ludzkiej głowy

Ostatnia aktualizacja: 28.02.2024 05:45
108 lat temu zmarł jeden z najwybitniejszych anglojęzycznych prozaików przełomu XIX i XX wieku. Henry James był mistrzem portretów psychologicznych. Tworzył na pograniczu kultur amerykańskiej i europejskiej oraz na styku literackiego realizmu i modernizmu.
Henry James to niezapomniany badacz społecznych modeli i relacji płci, meandrów świadomości i psychiki - pisze o nim Mirosława Buchholtz w książce Henry James i sztuka autobiografii
"Henry James to niezapomniany badacz społecznych modeli i relacji płci, meandrów świadomości i psychiki" - pisze o nim Mirosława Buchholtz w książce "Henry James i sztuka auto/biografii"Foto: domena publiczna

Posłuchaj
37:39 james.mp3 Henry James na nowo odczytany. Audycja z udziałem prof. Mirosławy Buchholtz i dr hab. Ewy Łuczak (PR, 4.12.2011)

 

grzegorz damięcki - w TPR -5_resize.jpg
Grzegorz Damięcki czyta "Bostończyków" Henry'ego Jamesa. Posłuchaj!

Po śmierci trochę o nim zapomniano. Pisało się, że to pisarz minionej epoki, uważano, że jego dorobek to rzecz zamknięta na zawsze. Jednak od połowy XX wieku krytycy i znawcy literatury odkrywają go na nowo. Dziś wydaje się, że dzieło Henry'ego Jamesa to niewyczerpane źródło interpretacji. Spojrzenie pisarza na więzi międzyludzkie i na umysł zaplątany w sieć społecznych relacji intryguje i zaskakuje psychologiczną celnością jeszcze dziś. A forma jego dzieł wciąż jest bardzo nowoczesna.

Amerykanin

Urodził się 15 kwietnia 1843 roku w Nowym Jorku w rodzinie o korzeniach szkocko-walijskich. Był drugim dzieckiem Mary Walsh i teologa Henry'ego Jamesa Seniora (1811-1882). Miał czworo rodzeństwa. Jego starszy brat William (1842- 1910) był uznanym filozofem i psychologiem, jednym z najsłynniejszych myślicieli swoich czasów, a młodsza siostra Alice (1848-1892) przedwcześnie zmarłą autorką dzienników.


Posłuchaj
40:58 [B]DWÓJKA 14 kwietnia 2013 18_00 Henry James - artysta i człowiek.mp3 O życiu i twórczości Henry'ego Jamesa rozmawiają prof. Mirosława Buchholtz, Anna Lisiecka i Witold Malesa. (PR, 14.04.2013)

 

Pierwsze próby pisarskie Henry James podjął jako nastolatek, jednak nie zachowało się żadne z jego juweniliów. Karierę zaczynał jako krytyk teatralny w 1863 roku. Z prasą związany był przez całe życie. Jego krótkie prozy ukazywały się od 1964 roku właśnie w gazetach. W 1971 roku magazyn "The Atlantic Monthly" drukował w odcinkach pierwszą powieść Jamesa "Watch and Ward". Książkowe wydania jego tekstów zaczęły ukazywać się dopiero w latach 1874-1875.

Europa coraz bliżej

Rodzina Jamesów często bywała w Europie. Podczas długich podróży po Anglii, Francji, Niemczech i Szwajcarii ich dzieci pobierały nauki u guwernerów, a także chodziły do szkół w Paryżu, Genewie i Bonn. Nastoletni Henry spędził w sumie kilka lat na Starym Kontynencie. Czuł jednak niedosyt. W 1869 roku zaczął wyjeżdżać do Europy sam.

Spotykał tam sławnych artystów - m.in. Zolę, Daudeta, Maupassanta i Turgieniewa. Poznawał życie i mentalność ludzi zza oceanu i był coraz bardziej zafascynowany różnicami dzielącymi ich i Amerykanów. Przez kilka lat dzielił czas między dwoma brzegami Atlantyku, aż wreszcie w 1876 roku na stałe przeniósł się do Europy. Do końca życia odbył tylko dwie podróże do Ameryki.

Kobiety, mężczyźni, duchy i bestia

Paryż i Londyn okazały się miastami bardzo pobudzającymi płodność literacką. To tam powstały najgłośniejsze dzieła Henry'ego Jamesa. Najpierw "Amerykanin" (1877), potem "Daisy Miller" i "Europejczycy (1878), "Portret damy" i "Plac Waszyngtona" (1881), "O czym wiedziała Maisie" (1897), "W kleszczach lęku" (1898), "Skrzydła gołębicy" (1902), "Ambasadorowie" i "Bestia w dżungli" (1903), "Złota czara" (1904) - to tylko niektóre pozycje z obfitego prozatorskiego dorobku pisarza, który oprócz tego publikował eseje krytycznoliterackie, książki podróżnicze i sztuki teatralne.

James podejmował m.in. temat transatlantyckiego zderzenia kultur ("Daisy Miller", "Ambasadorowie"), przeciwstawiając amerykańskiej szczerości i naiwności europejską przemoc obyczajowych konwenansów. Obsesyjnie powraca u niego wątek straconej szansy na inne życie - jak w słynnej "Bestii w dżungli", eksperymentalnym opowiadaniu, którego akcja ograniczona jest niemal całkowicie do dynamiki psychiki głównego bohatera.

Jednym z najlepszych dzieł Jamesa jest książka o... duchach. Nowela "The Turn of the Screw", wydana w Polsce najpierw jako "W kleszczach lęku" (tłum. Witold Pospieszała, 1959), później jako "Dokręcanie śruby" (tłum. Jacek Dehnel, 2015), to jeden z horrorów najczęściej interpretowanych przez literaturoznawców, dzieło otwarte na wiele odczytań. Autor nie narzuca odbiorcy odpowiedzi na pytanie: czy duchy istnieją?


Posłuchaj
14:26 Dwójka kwadrans bez muzyki 12.08.2015 .mp3 Z Jackiem Dehnelem o jego przekładzie powieści Henry’ego Jamesa "The Turn of the Skrew" rozmawia Dorota Gacek. (PR, 12.08.2015)

 

Brytyjczyk

Po wybuchu I wojny światowej 71-letni pisarz, mimo coraz większych problemów ze zdrowiem, zaangażował się w sprawy publiczne, nie tylko pisząc eseje poświęcone aktualnym sprawom, lecz także odwiedzając szpitale jako wolontariusz. 28 lipca 1915 roku przyjął obywatelstwo brytyjskie, a 1 stycznia 1916 roku został odznaczony przez króla Jerzego V orderem za zasługi. Zmarł dwa miesiące później, 28 lutego w Londynie, po przebyciu udaru i zapalenia płuc.

mc

Czytaj także

Winston Churchill. Polityk, strateg, wybitny mówca

Ostatnia aktualizacja: 24.01.2024 05:35
59 lat temu, 24 stycznia 1965 roku zmarł Winston Churchill, polityk i strateg, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa, wybitny mówca, a także pisarz nagrodzony w 1953 roku literacką Nagrodą Nobla. W 2002 roku wygrał plebiscyt BBC na najwybitniejszego Brytyjczyka w historii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Borys Pasternak. Wybitny pisarz zniszczony przez sowieckie władze

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2024 05:40
Po wydaniu najsłynniejszego dzieła, "Doktora Żywago", władze ZSRR próbowały zdyskredytować Borysa Pasternaka w oczach opinii publicznej. Krytyka w gazetach i oskarżenia ze strony literatów spowodowały trzeci zawał pisarza i jego śmierć.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Charles Dickens - najpoczytniejszy pisarz angielski

Ostatnia aktualizacja: 07.02.2023 05:45
- Jestem człowiekiem, który utrzymuje się z literatury i któremu odpowiada służba narodowi poprzez literaturę – mówił o sobie Charles Dickens, jeden z największych pisarzy w historii literatury.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Fiodor Dostojewski. Pisarz, psycholog, myśliciel

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2024 05:40
- Nie Freud odkrył podświadomość. Podświadomość odkrył Dostojewski. Nazwał ją podziemiem ludzkiej psychiki - mówił o Fiodorze Dostojewskim ks. prof. Henryk Paprocki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Juliusz Verne. Kapitan Nemo miał być Polakiem

Ostatnia aktualizacja: 08.02.2024 05:34
"W 80 dni dookoła świata", "Podróż do wnętrza Ziemi" czy "20 000 mil podmorskiej żeglugi" to tytuły, które przeszły do kanonu literatury światowej. W pierwotnych zamierzeniach pisarza główny bohater tej ostatniej miał mieć nadwiślański rodowód.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Edgar Allan Poe. Poeta, który zaraził mrokiem nowe pokolenia

Ostatnia aktualizacja: 07.10.2024 05:45
175 lat temu zmarł Edgar Allan Poe, amerykański poeta i pisarz, jeden z najważniejszych twórców literatury XIX wieku, autor mrocznych opowieści fantastycznych, ojciec literatury kryminalnej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Niech tak będzie" odpowiedział James Bond

Ostatnia aktualizacja: 04.01.2020 06:00
Mało kto wie, że 120 lat temu urodził się James Bond... tak, dokładnie 4 stycznia 1900 roku i jak przystało na agenta MI6 (a dokładniej żołnierza wywiadu) data ta jest znana nielicznym.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Groza w Nowym Jorku. Edgar Allan Poe i jego "Kruk"

Ostatnia aktualizacja: 29.01.2024 05:45
179 lat temu w gazecie "The Evening Mirror" ukazała się pierwsza wersja słynnego wiersza Edgara Allana Poego. Utwór natychmiast przyniósł autorowi ogromną popularność i do dziś pozostaje jednym z największych osiągnięć światowej literatury.
rozwiń zwiń
Czytaj także

A. A. Milne. Z Kubusiem Puchatkiem przez świat

Ostatnia aktualizacja: 18.01.2024 05:50
18 stycznia mija 142. rocznica urodzin brytyjskiego pisarza, który do historii literatury przeszedł jako autor książek dla dzieci "Kubuś Puchatek" i "Chatka Puchatka". Lecz Alan Aleksander Milne to twórca nie tylko dla najmłodszych.
rozwiń zwiń