Historia

Węgierska Republika Rad. Krótkotrwała kopia bolszewickiej Rosji

Ostatnia aktualizacja: 21.03.2024 05:40
Inspirowane z Moskwy powstanie pierwszego poza Rosją komunistycznego państwa na świecie oznaczało zaprowadzenie nad Dunajem rewolucyjnego terroru. 105 lat temu, 21 marca 1919, węgierscy komuniści powołali Węgierską Republikę Rad.
Bela Kun przemawia do tłumów
Bela Kun przemawia do tłumówFoto: Wikimedia Commons/National Archives of Record Administration

– W pewnym momencie Węgierska Armia Czerwona stała tylko 200 km od rosyjskiej Armii Czerwonej. Istniało zagrożenie, że fala rewolucyjnego terroru przeleje się tędy na Zachód – mówił prof. Akoš Engelamyer, były ambasador Węgier w Polsce, w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".


Posłuchaj
10:01 republika węgierska_.mp3 Proklamacja Republiki Węgierskiej - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". (PR, 29.04.1999)

 

Chaos po rozpadzie Austro-Węgier

Klęska w I wojnie światowej oznaczała kompromitację dynastii Habsburgów i rozpad Austro-Węgier.

- W październiku 1918 roku na Węgrzech wybuchła rewolucja astrów. Nazwę wzięła od kwiatów, które żołnierze nosili w czapkach. Rewolucja była prawie bezkrwawa. Jej jedyną ofiarą był zamordowany we własnym domu były premier István Tisza, którego opinia publiczna obwiniała za udział Węgier w I wojnie światowej – wyjaśniał prof. Akoš Engelmayer. - W tym dniu zaczęła się tragedia narodu węgierskiego.


Posłuchaj
09:12 komunistyczna republika rad.mp3 Powstanie Węgierskiej Republiki Rad - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". (PR, 30.04.1999)

 

Władzę przejął idealista Mihaly Karolyi, który proklamował powstanie Republiki Węgierskiej i zdecydował się na szereg reform. Najważniejsza była reforma rolna, która zakładała parcelację gospodarstw o obszarze powyżej 285 ha i majątków kościelnych powyżej 116 ha. Ustawa nie zadowoliła nikogo. Obszarnicy uważali ją za zbyt radykalną, chłopi twierdzili, że rząd powinien posunąć się  dalej.  Zaognienie sytuacji w już i tak zrujnowanym gospodarczo kraju

- Jednocześnie do Siedmiogrodu wkracza rumuńska armia. Legiony czeskie zajmują ob. Słowację, czyli ówczesne Górne Węgry. Serbowie i żołnierze francuskiej misji zajęli Południowe Węgry. Rząd był bezradny – oceniał były ambasador Węgier w Polsce.

Kukułcze jaja

W listopadzie 1918 roku z niewoli rosyjskiej zaczęli powracać jeńcy. Wielu z nich przesiąkło ideami rewolucyjnymi. Wśród nich był mało znany wówczas dziennikarz Béla Kun, któremu Moskwa powierzyła już wówczas zadanie wywołania rewolucji na Węgrzech.

- Komunistyczna Partia Węgier składała się z garstki ludzi, ale za to nieprawdopodobnie zdyscyplinowanej, dysponująca doświadczeniem bolszewików z 1917 roku – wyjaśniał prof. Akoš Engelmayer.

Komuniści zaczęli wydawać własną gazetę, podburzali nastroje społeczne, w końcu próbowali przejąć władzę. Pierwsza próba w lutym 1919 roku nie powiodła się. Kun został czasowo aresztowany. Komuniści się nie poddali, przez kraj przetoczyła się seria wystąpień proletariatu, chłopów i biedoty, rozruchów i przejmowania siłą zakładów pracy przez rady robotnicze.

Czerwone Węgry

Gwoździem do trumny dotychczasowego rządu było francuskie ultimatum, które nakazywało wycofanie się Węgrów za wyznaczoną linię demarkacyjną, co w praktyce oznaczało okrojenie terytorium Węgier i odepchnięcie ich od morza.

Wobec kompromitacji prezydenta Mihaly’ego Karolyi’ego i rządu Denesa Berinkeia 21 marca 1919 roku komuniści przejęli władzę wraz z socjaldemokratami i powołali Węgierska Republikę Rad. Władzę sprawował Béla Kun. Do kwietnia komuniści pozbyli się z rządu swoich socjaldemokratycznych koalicjantów. Węgry miały się stać kalką Rosji sowieckiej.

- W ciągu miesiąca doprowadzono do państwowej kontroli nad dystrybucją żywności i handlem detalicznym. Ogłoszono dekret o rozbrojeniu burżuazji i utworzeniu Armii Czerwonej oraz o nacjonalizacji zakładów powyżej 20 pracowników. Upaństwowiono instytucje finansowe i zablokowano konta osobiste – wymieniał gość Katarzyny Kobyleckiej.

Reformy doprowadziły do pogłębienia zapaści gospodarczej kraju. Władze zareagowały wprowadzeniem czerwonego terroru. Jednym z działań komunistów było utworzenie bojówek walczących z kontrrewolucją – "Chłopców Lenina".

Zadecydowała interwencja z zewnątrz

Uczestnicy paryskiej konferencji pokojowej z obawą przyjmowali powstanie Węgierskiej Republiki Rad. Rewolucja w Rosji to jedno, rozprzestrzenienie się jej na państwo środkowoeuropejskie było już zupełnie czymś innym. Mocarstwa zadecydowały o otoczeniu państwa kordonem sanitarnym.

Stanowisko państw zachodnich było impulsem dla "białych" Węgrów, którzy zaczęli organizować się na terenach zajętych przez Francuzów.

Kres WRR zadały na początku sierpnia 1919 roku wojska rumuńskie współpracujące z Ententą. Po upadku rządów komunistycznych władzę przejęła prawica, która represjonowała przedstawicieli poprzedniego reżimu.  

Béla Kun uciekł do Austrii, a później przedostał się do Rosji, gdzie walczył w wojnie domowej. Stanął nawet na czele Krymskiego Komitetu Rewolucyjnego i był odpowiedzialny za masowe egzekucje oficerów armii "białych" Rosjan. Skończył jak wielu przedstawicieli partii komunistycznych. W okresie stalinowskiej "Wielkiej Czystki" w 1937 roku aresztowało go NKWD. 29 sierpnia 1938 roku został skazany na śmierć i tego samego dnia rozstrzelany.

bm

 

Czytaj także

Pal Teleki – premier Węgrów, "bratanek" Polaków

Ostatnia aktualizacja: 03.04.2023 05:30
– Ze strony Węgier jest sprawą honoru narodowego nie brać udziału w jakiejkolwiek akcji zbrojnej przeciw Polsce. Węgry nie mogą przedsięwziąć żadnej akcji przeciw Polsce ze względów moralnych – pisał Pal Teleki do Hitlera.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Kołczak. Rosjanin, który rzucił wyzwanie bolszewikom

Ostatnia aktualizacja: 16.11.2023 05:40
Opanował teren sięgający od Władywostoku niemal po Wołgę, ale ostatecznie okazał się zbyt słaby, aby pokonać komunistów. – Kołczak był tragicznym, samotnym, przegranym bohaterem – oceniał prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Polskiego Radia z 1996 roku.
rozwiń zwiń