Armia Polska we Francji. Dzieło polskich emigrantów

4 czerwca 1917 roku francuski prezydent Raymond Poincaré wydał dekret o utworzeniu Armii Polskiej we Francji. Polacy z całego świata, a zwłaszcza emigranci ze Stanów Zjednoczonych, tłumnie wstępowali do ochotniczego wojska, które po zakończeniu wojny przybyło do Polski i pomogło utrzymać niepodległość.

Generał Józef Haller (drugi z prawej) składa przysięgę jako naczelny wódz Armii Polskiej we Francji, 1918 rok

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Skomplikowana sytuacja międzynarodowa

Polacy od początku I wojny światowej usiłowali stworzyć formacje zbrojne, które mogłyby walczyć przeciwko zaborcom. Oprócz Legionów Polskich, które powstały w austriackiej Galicji, pojawiały się próby sformowania wojska u boku państw Ententy. Największą przeszkodą w zrealizowaniu tych dążeń był sprzeciw Rosji, która uważała polska sprawę za swój wewnętrzny problem.

Sytuacja międzynarodowa zmieniła się po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji. 30 marca 1917 roku rosyjski Rząd Tymczasowy wydał manifest, w którym zobowiązywał się do utworzenia niepodległego państwa polskiego po zakończeniu wojny. Droga do stworzenia polskich formacji wojskowych u boku Ententy została otworzona.

Polsko-francuska armia

Armia Polska we Francji zaczęła powstawać na przełomie maja i czerwca 1917 roku. Jej organizacją zajmowała się Misja Wojskowa Polsko-Francuska. Na jej czele stał francuski generał Louis Archinard, który jednocześnie został pierwszym dowódcą Armii Polskiej.

Rząd francuski zobowiązał się do wyposażenia i wyszkolenia polskiej armii. Polscy żołnierze dostali francuskie mundury, od których zaczerpnięto popularnie używany przydomek Błękitnej Armii. Francuzi pozostawili sobie jednak polityczne i operacyjne zwierzchnictwo na Armią Polską.

Zmieniło się to dopiero wraz z założeniem 15 sierpnia 1917 roku Komitetu Narodowego Polskiego z inicjatywy Romana Dmowskiego i Mariana Seydy. Organizacja miała być reprezentacją przyszłego państwa polskiego.

Została uznana przez kraje Ententy jesienią 1917 roku oraz przyznano jej zwierzchnictwo polityczne nad Armią Polską we Francji. Na polski nadzór wojskowy należało jeszcze poczekać do 4 października 1918, kiedy dowódcą Błękitnej Armii został generał Józef Haller.

Polonijni ochotnicy

Istotną bolączką Armii Polskiej we Francji były problemy kadrowe. We Francji nie mieszkało wystarczająco dużo Polaków, którzy mogliby zasilić jej szeregi. Wielu oficerów Błękitnej Armii było Francuzami oddelegowanymi do pomocy lub potomkami zasymilowanych Polaków. Jeszcze większe braki były widoczne wśród szeregowych żołnierzy – oficerowie nie mieli kim dowodzić.

Rozwiązaniem problemu okazała się liczna polska diaspora. Armia Polska we Francji nie powstałaby bez emigrantów zarobkowych, którzy od końca XIX wieku licznie żyli w Stanach Zjednoczonych. Kiedy rząd amerykański uznał Komitet Narodowy Polski, ruszyła rekrutacja polskich ochotników zza oceanu.

Polacy mieszkający w Stanach Zjednoczonych tłumnie zgłaszali się do centrów rekrutacyjnych, które powstawały w największych polonijnych skupiskach. Ochotnicy przed wypłynięciem w drogę do Francji przechodzili przeszkolenie wojskowe w Tadeusz Kosciuszko Camp w kanadyjskiej miejscowości Niagara-on-the-Lake. Do Armii Polskiej we Francji przybyło aż 20 tysięcy ochotników ze Stanów Zjednoczonych oraz kilkuset z Kanady.

– Ta armia była fenomenem, ponieważ tworzyli ją Polacy ze wszystkich stron świata. Oprócz 20 tysięcy z Ameryki byli także Polacy z Francji, Holandii, kilkadziesiąt tysięcy ochotników z Włoch, byłych żołnierzy armii austro-węgierskiej, którzy znaleźli się w niewoli – powiedział Michał Mackiewicz z Muzeum Wojska Polskiego w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Eureka".

Wśród ochotników do Armii Polskiej we Francji znaleźli się również polonijni emigranci z Brazylii, a nawet grupa Polaków z Szanghaju.

Posłuchaj

17:52 Eureka 4-04-2018.mp3 – Ta armia była fenomenem, ponieważ tworzyli ją Polacy ze wszystkich stron świata – mówił Michał Mackiewicz z Muzeum Wojska Polskiego w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Eureka". (PR, 4.04.2018)

 

Przyjazd do Polski

Armia Polska we Francji nie wzięła znaczącego udziału w walce podczas I wojny światowej. Dopiero jesienią 1918 roku część jej jednostek została skierowana do boju. Komitet Narodowy Polski starał się uchronić armię przed wysłaniem na front, ponieważ zdawał sobie sprawę, że będzie niezwykle potrzebna w Polsce po zakończeniu wojny.

W kwietniu 1919 roku rozpoczęła się operacja przerzucenia Armii Polskiej we Francji do niepodległej II Rzeczpospolitej. Błękitna Armia została włączona do szeregów Wojska Polskiego i odegrała kluczową rolę w wojnie z Ukraińcami o Galicję.

Do 1921 roku do Stanów Zjednoczonych powróciło 14 tysięcy ochotników z Armii Polskiej we Francji. W latach dwudziestolecia międzywojennego weterani Błękitnej Armii zrzeszali się w Związku Hallerczyków.

sa