Historia

Juliusz Słowacki. Wieszcz, którego nie chcieliśmy

Ostatnia aktualizacja: 04.09.2023 06:00
Pod wieloma względami miał pecha. Zanim przedwcześnie zmarł, musiał żyć w czasach, gdy gwiazdą był Adam Mickiewicz. Publiczność żądała tylko jednego geniusza. Ale w "Beniowskim" zapowiadał: "moje będzie za grobem zwycięstwo". I chyba miał rację.
Juliusz Słowacki
Juliusz SłowackiFoto: Polona.pl/domena publiczna

4 września 1809 roku urodził się Juliusz Słowacki.

Narodowe Czytanie Balladyna 2020 1200.jpg
Narodowe Czytanie 2020 w Polskim Radiu

Czterdzieści piramid Słowackiego

W 1806 roku Józef Czech, dyrektor Gimnazjum Wołyńskiego w Krzemieńcu, przyjął na posadę nauczyciela wymowy i poezji 33-letniego Euzebiusza Słowackiego, który wcześniej zasłużył się jako guwerner rodziny Poniatowskich w Tuhańczy. W chwilach wolnych od pracy młody pedagog poświęcał uwagę nastoletniej Salomei, córce Teodora Januszewskiego, zarządcy szkoły.


Posłuchaj
44:15 Dwojka Opowiesci po zmroku 15.09.2014.mp3 "Kiedy po raz pierwszy trafiłem do domu, w którym urodził się Juliusz Słowacki, zastałem to miejsce w opłakanym stanie". Audycję o Krzemieńcu przygotowała Joanna Szwedowska (PR, 15.09.2014)

14:52 Dwójka Kwadrans 5.09.2019.mp3 Wędrówka po Krzemieńcu. Audycja Krzysztofa Renika (PR, 5.09.2019)

02:48 Słowacki_Mieć 19 lat.mp3 Juliusz Słowacki w latach młodości – audycja Andrzeja Sowy i Piotra Dmitrowicza z cyklu "Mieć 19 lat". (PR, 23.11.2005)

 

W 1808 Euzebiusz Słowacki i Salomea Januszewska wzięli ślub. Nowożeńcy wybudowali w Krzemieńcu dom, w którym zamieszkali rok później - wspólnie z maleńkim Juliuszem, który przyszedł na świat 4 września 1809 roku. Jego matka miała wtedy 17 lat, a ojciec 36. Euzebiusz Słowacki pożył jeszcze 5 lat i zmarł na gruźlicę. W spadku przekazał synowi nie tylko śmiertelną chorobę, lecz także pokaźny majątek. Przez resztę życia Juliusz Słowacki podupadał na zdrowiu, ale prawie wcale nie musiał zarabiać. Krótki czas, jaki mu pozostał, mógł poświęcić na pisanie. Zmarł 3 kwietnia 1849 roku, nie dożywszy 40. urodzin.

Kiedy żył, tylko nieliczni rozumieli wielkość jego talentu. Słowacki tworzył przecież w cieniu wielkiego Adama Mickiewicza, którego uważano za niedościgłego herosa literatury. Nie doceniano młodszego poety tym bardziej, że ośmielił się z Mickiewiczem nie zgadzać i forsować konkurencyjne poglądy. Na pogrzeb Słowackiego przyszła garstka przyjaciół, ale żaden z nich "nie uczcił choćby słowem jednym pamięci największego mistrza rymów polskich", jak pisał Zygmunt Krasiński.

Również Cyprian Kamil Norwid złożył poecie pośmiertny hołd: "odszedł już od nas ten arcymistrz słowa, ten najpotężniejszy rzeźbiarz posągów duchów, który czterdzieści poematów jak czterdzieści piramid na pustyni świata po sobie zostawił".


Posłuchaj
52:25 [B]TRÓJKA 9 wrzesień 2014 21_07_58.mp3 Czy zapomnieliśmy o Słowackim? Prof. Marian Płachecki i Paweł Goźliński dyskutują w audycji Jerzego Sosnowskiego (PR, 9.09.2014)

 

Od Byrona do Słowackiego

Juliusz Słowacki Balladyna wiki 1200.jpg
"Balladyna". Gdy Słowacki był Szekspirem

Słowacki debiutował w 1830 roku poematem w stylu bajronowskim "Hugo". W pierwszym okresie twórczości często zarzucano poecie naśladownictwo - nie tylko Byrona, lecz także Szekspira i Mickiewicza. Młodzieniec nie poddawał się jednak, na zarzuty odpowiadając kolejnymi utworami. Napisał m.in. dramaty "Kordian" (1834), "Horsztyński" (1835), "Balladyna" (1839), "Mazepa" i "Lilla Weneda" (1840), "Ksiądz Marek" (1843) i "Sen srebrny Salomei" (1844), a także liczne powieści poetyckie, z "Beniowskim" i "Królem-Duchem" na czele.


Posłuchaj
39:45 Słowacki_legenda.mp3 O życiu i twórczości Juliusza Słowackiego rozmawiają doc. Mikołaj Sokołowski z Instytutu Badań Literackich oraz historyk literatury prof. Andrzej Fabianowski z Uniwersytetu Warszawskiego. Audycja Hanny Szof z cyklu "Zagadki literackie" (PR, 29.12.2009)

 

Pisał dużo, zdając sobie sprawę, że ma coraz mniej czasu. Dzięki intensywnej pracy niebawem doszedł do własnego stylu, ugruntowując nie tylko oryginalny język literacki, lecz także zespół poglądów estetycznych, filozoficznych i politycznych. Wiele z nich szło pod prąd zapatrywaniom środowisk artystycznych, które nadawały wówczas ton polskiej dyskusji w kraju i na emigracji.

Największym przeciwnikiem był dla Słowackiego oczywiście Mickiewicz. Do legendy literackiej przeszedł tzw. pojedynek wieszczów, który odbył się 25 grudnia 1840 roku w Paryżu. Podczas przyjęcia Słowacki rzucił Mickiewiczowi wyzwanie, improwizując wiersz. Odpowiedź starszego kolegi była tak poruszająca, że wszyscy obecni popłakali się. Do dziś jednak trwają spory, kto wygrał pojedynek, tym bardziej że świadkowie wspominają, że po wszystkim dwaj rywale objęli się serdecznie i porozmawiali szczerze o swych dawnych zatargach.


Posłuchaj
20:14 2018_02_16 21_10_01_PR1_Kulturalna_Jedynka.mp3 Katarzyna Westermark o rękopisie wiersza Juliusza Słowackiego "Le Cimetiere du Pere la Chaise" z 1832 roku (PR, 16.02.2018)

 

Podróże ciała i ducha

Juliusz Słowacki przez całe życie podróżował, zarówno po najważniejszych miejscach w Europie, jak i po krajach Bliskiego Wschodu. Jako dziecko żył pomiędzy Krzemieńcem a Wilnem, potem w 1829 roku wyjechał do Warszawy. Był między innymi w Paryżu, Rzymie, Florencji, Neapolu, Genewie, Dreźnie, Londynie, zwiedził Anglię, Niemcy, Szwajcarię i Grecję, potem Egipt, Syrię i Palestynę.


Posłuchaj
59:39 Dwójka Strefa literatury 8.04.2019.mp3 O podróżach Juliusza Słowackiego opowiadają prof. Ewa Hoffman-Piotrowska, dr Urszula Makowska i prof. Marek Troszyński (PR, 8.04.2019)

 


balladyna pistolet słowacki polona 1200.jpg
Wojtyła, pistolet i rysunki z Nilu. Sekrety "Balladyny" i Słowackiego

Wiele z tych podróży pozostawiło trwały ślad w jego twórczości. Rzeczy, które oglądał, i rozmowy z ludźmi, których spotykał, przetwarzał Słowacki w zgodzie z wizją rzeczywistości, którą kształtował przez lata i która najpełniejszy wyraz znalazła w filozofii genezyjskiej. Jej podstawę wziął poeta w Paryżu od Andrzeja Towiańskiego, jednak rozwinął ją w innym kierunku. Jednym z wątków filozofii genezyjskiej także jest wędrówka - to nieustanna praca ducha, który doskonali się poprzez przechodzenie w kolejne formy materialne. Dla człowieka uwięzionego w umierającym ciele była to zapewne także próba odnalezienia sensu w niezasłużonym cierpieniu.


Posłuchaj
15:29 2018_08_24 19_11_35_PR1_EUREKA.mp3 Prof. Adam Łukaszewicz o odnalezionym raptularzu Juliusza Słowackiego z okresu wyprawy poety na Wschód (PR, 24.08.2014)

 

W 1848 roku, mimo bardzo złego stanu zdrowia, Słowacki przyjechał do Poznania z zamiarem wzięcia udziału w powstaniu wielkopolskim. Pruska policja zawróciła go do Paryża, gdzie spędził ostatnie miesiące życia i gdzie zmarł. Ale nie był to koniec jego podróży.

W 1927 roku otwarto grób Słowackiego na paryskim cmentarzu Montmartre, by sprowadzić szczątki pisarza od ojczyzny. We Francji żegnał go prezydent republiki, w Polsce witał Józef Piłsudski. Trumna przybyła drogą morską, następnie popłynęła w górę Wisły do Krakowa, by spocząć na Wawelu. Statek, który przewiózł prochy Słowackiego przez Polskę, nazywał się "Mickiewicz". Jeśli więc słowa o "zwycięstwie za grobem" mogą dziś brzmieć nieco na wyrost, to chyba możemy mówić o remisie.


Posłuchaj
03:26 Juliusz Słowacki_RWE.mp3 O złożeniu prochów Juliusza Słowackiego na Wawelu w 1927 roku mówi Zygmunt Nowakowski, fragm. aud. z cyklu "Świadkowie historii", Archiwum Rozgłośni Polskie Radia Wolna Europa.

 

mc

Czytaj także

Johann Wolfgang Goethe. U progu romantyzmu

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:30
– Kiedy rozpoczął się niemiecki romantyzm, Goethe był wobec niego szalenie krytyczny – podkreślał teatrolog dr Tomasz Kubikowski. – Sławne jest jego powiedzenie, że sztukę dzielimy na zdrową i chorą. Zdrową sztukę nazywamy klasycystyczną, a chorą - romantyczną.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Śniadecki. Romantyzmowi przeciwstawiał "mędrca szkiełko i oko"

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2023 05:35
Matematyk, astronom, filozof i reformator oświaty. Zasłużony dla uniwersytetów w Krakowie i Wilnie. Udowadniał, że patriotą jest nie tylko ten, kto walczy szablą, ale i ten, który oświeca rozumem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Balladyna – romantyczne oblicze zbrodni

Ostatnia aktualizacja: 07.03.2020 05:50
Niejeden wielki reżyser nakręciłby prawdziwy hit światowego kina grozy, gdyby tylko miał okazję przeczytać dzieło Juliusza Słowackiego. Balladyna to utwór genialny i odpowiedni dla każdej epoki – może być grany w stylu doby romantyzmu, ale też w nowoczesnych dekoracjach. Takie przedstawienia miały miejsce, choćby w Warszawie, w Teatrze Narodowym, w 1974 roku, w reżyserii Adama Hanuszkiewicza, gdzie na specjalnie zakupionych Hondach jeździli po specjalnie wybudowanej scenie Goplana (nimfa, królowa jeziora Gopło) i jej elfy – Skierka i Chochlik.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Balladyna w Messengerze. Spektakl, który obejrzymy przez komunikator

Ostatnia aktualizacja: 25.03.2020 01:53
Większość instytucji kultury do odwołania zawiesza swoją działalność. Odwołane są koncerty, spotkania z artystami, projekcje filmowe i spektakle teatralne. Artyści coraz częściej przenoszą część swojej pracy do sieci. Reżyser Oskar Sadowski przygotowuje spektakl, który powstaje przez komunikator.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jarosław Marek Rymkiewicz. "Poeta cudownych sprzeczności", "twórca wielu epok"

Ostatnia aktualizacja: 03.02.2024 05:50
Jarosław Marek Rymkiewicz zmarł 2 lata temu, 3 lutego 2022. Poeta bywał gościem audycji nie tylko w Polskim Radiu, lecz także w polskich rozgłośniach BBC, Radia Wolna Europa i Radio France Internationale. Jego głosu możemy posłuchać w serwisie specjalnym przygotowanym przez portal PolskieRadio.pl. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Lektura klasyki literatury jeszcze silniej nas zjednoczy". Prezydent zachęca do Narodowego Czytania

Ostatnia aktualizacja: 22.07.2020 18:12
Z okazji zbliżającego się Narodowego Czytania prezydent Andrzej Duda zaprasza Polaków do udziału w tegorocznej odsłonie tej akcji, która odbędzie się w sobotę, 5 września. W tym roku czytana będzie "Balladyna" Juliusza Słowackiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Historia przyszłości". Mickiewicz przewidział radio, telewizję i loty w kosmos

Ostatnia aktualizacja: 18.07.2023 05:50
Najbardziej tajemniczy utwór Adama Mickiewicza jest dowodem, że nie bez przyczyny nazywano tego pisarza "wieszczem". Mamy tu i science fiction, i political fiction, i elementy dystopii. A raczej: mielibyśmy, gdyż dzieło... nie istnieje. I to nie istnieje na co najmniej kilka sposobów. Los "Historii przyszłości" był bowiem dość skomplikowany.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Towarzystwo Filomatów. Mickiewicz debiutuje jako poeta i biurokrata

Ostatnia aktualizacja: 01.10.2023 05:50
– Towarzystwo Filomatów, czasami posądzane o związki z masonerią, miało bardzo rozbudowaną hierarchię, referaty wygłaszano co tydzień, a wielkie posiedzenia wyborcze odbywały się to trzy miesiące – mówił w Polskim Radiu w 2002 roku dr Eligiusz Szymanis, znawca literatury romantycznej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Ballady i romanse". 10 spraw o jednej z najważniejszych polskich książek

Ostatnia aktualizacja: 03.09.2022 07:55
200 temu mało komu wówczas znany młody nauczyciel postanowił wydać swój pierwszy poetycki tomik. Udało mu się, książka stała się bestsellerem, a on sam wszedł do kanonu polskiej literatury jako jej największy twórca. "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza, bo o tym tytule mowa, są bohaterem tegorocznego Narodowego Czytania. To dobra okazja, by poznać ich tajemnice.
rozwiń zwiń