Historia

Bunt więźniów w Sobiborze. "Nie masz prawa wyjść stąd żywy"

Ostatnia aktualizacja: 14.10.2024 05:45
Niemcy zakładali, że żaden więzień obozu koncentracyjnego nie miał prawa żywy opuścić obozu. Posłuchaj wspomnień Tomasza "Toivi" Blatta - jednego z byłych więźniów obozu w Sobiborze, który przeżył ucieczkę.
Tomasz Toivi Blatt
Tomasz "Toivi" BlattFoto: PAP/EPA/ANDREAS GEBERT

81 lat temu, 14 października 1943 roku, więźniowie obozu koncentracyjnego w Sobiborze zorganizowali bunt, w wyniku którego wielu z nich udało się zbiec. Sobibór to stacja kolejowa na linii Chełm - Włodawa, niedaleko Bugu, na dzisiejszej granicy polsko-ukraińskiej. W marcu 1942 roku hitlerowcy rozpoczęli tam budowę obozu, który zaczął funkcjonować dwa miesiące później. Podobnie, jak obóz w Treblince, podlegał on dowódcy SS i policji dystryktu lubelskiego - Odilowi Globocnikowi.

W obozie zamontowano, według różnych źródeł, od czterech do dziewięciu komór gazowych. Początkowo przywożono tam Żydów z Krasnegostawu, Chełma i Hrubieszowa oraz z okolic tych miast, później z całego dystryktu Galicji, a także z Belgii, Holandii, Francji, Austrii, Czech i Ukrainy. Do obozu trafiali także Polacy.

src="//static.prsa.pl/3f5bf262-aed5-4ca5-88bc-b84ae6064666.file"


W Sobiborze zamordowano co najmniej 250 tysięcy Żydów. Działała tam niezwykle sprawna machina mordu – ludzie przywożeni w transportach byli niemal natychmiast uśmiercani, głównie w komorach gazowych, a w samym obozie przebywała wyłącznie kilkusetosobowa grupa wybranych więźniów, wykorzystywanych przez Niemców do prac pomocniczych.

Ich sytuacja była szczególna – w każdej chwili groziła im śmierć, ale nie przydzielano im "pasiaków", swoim wyglądem mieli utwierdzać przywożonych Żydów w przekonaniu, że Sobibór jest tylko etapem przejściowym, a nie obozem zagłady. 14 października 1943 ponad 300 więźniów zorganizowało ucieczkę.

Była to jedyna w czasie II wojny światowej udana akcja na taką skalę, okupiona jednak wieloma ofiarami.

14 października 1943 roku w obozie, w którym przebywało wówczas siedmiuset więźniów, rozpoczął się zbrojny bunt, kierowany przez oficera sowieckiego Aleksandra "Saszę" Peczerskiego i byłego przewodniczącego Judenratu w getcie w Żółkwi Leona Feldhendlera. O wyznaczonej godzinie do warsztatów rzemieślniczych i magazynów ściągnięto część strażników obozowych, których zamordowano.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Ponad trzystu więźniów rzuciło się do ucieczki. Pozostali, zwłaszcza starsi i chorzy, nie zdecydowali się na ten krok. Zostali zamordowani w kolejnych dniach, podczas masowych egzekucji. Wielu uciekinierów zginęło od niemieckich kul, a także przy forsowaniu drutów, fos i na polach minowych.

49 osobom ucieczka się powiodła - kilkunastu zginęło potem w walce z okupantem w oddziałach partyzanckich, około 30 doczekało końca wojny. W czasie buntu zginęło co najmniej 10 Niemców, dwóch volksdeutschów i 8 strażników ukraińskich.

Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny

Po stłumieniu buntu Niemcy natychmiast podjęli decyzję o likwidacji obozu zagłady, do czego wykorzystali więźniów z Treblinki. Baraki zostały rozebrane, teren zaorano i posadzono drzewa, zatarto wszelkie ślady.

Od 1993 roku w Sobiborze istnieje Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady. Tomasz "Toivi" Blatt, były więzień obozu koncentracyjnego w Sobiborze, jeden z nielicznych, którzy przeżyli ucieczkę, opowiadał o pierwszych chwilach wolności poza obozem, walce o jedzenie i ucieczce przed polowaniem na Żydów z Sobiboru. Wspominał też kilka miesięcy spędzonych za pieniądze u polskiego gospodarza i o tym, jak ten sam Polak zabił jego kolegów i strzelił do niego.

- Do dziś nie wyobrażam sobie, jak takie masowe mordowanie ludzi w ogóle mogło mieć miejsce – mówił Tomasz "Toivi" Blatt. – Wkrótce nas, świadków tego wszystkiego nie będzie, zostanie tylko pisana historia.


Posłuchaj
28:10 ucieczka z sobiboru.mp3 Wspomnienia Tomasza "Toivi" Blatta, jednego z byłych więźniów obozu koncentracyjnego w Sobiborze.

 

Tomasz "Toivi" Blatt zmarł 31 października 2015. W Polsce ukazały się trzy jego wspomnieniowe książki: "Z popiołów Sobiboru. Historia przetrwania" (2002), "Sobibór – zapomniane powstanie" (2003), "Ucieczka z Sobiboru" (2010). Powstanie w Sobiborze stało się też kanwą filmu "Ucieczka z Sobiboru" (1987) w reżyserii Jacka Golda.

mk/im

Czytaj także

Szymon Wiesenthal. Łowca nazistów

Ostatnia aktualizacja: 20.09.2024 05:48
- Powiedziałem sobie: "Nim znowu będę budował dom, to chcę pomóc, by sprawiedliwość zaistniała". Bo myśmy nie tylko domy i ludzi stracili. Myśmy stracili wszelką wiarę w ludzkość - tak Szymon Wiesenthal wspominał pierwsze lata po wyzwoleniu z obozu koncentracyjnego. Ten słynny żydowski tropiciel hitlerowskich zbrodniarzy wojennych zmarł 19 lat temu, 20 września 2005 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Romski bunt przeciw Porajmos w Auschwitz

Ostatnia aktualizacja: 16.05.2024 05:50
80 lat temu, 16 maja 1944 roku, Romowie uwięzieni w Auschwitz w desperackim akcie odwagi stawili opór swoim oprawcom. Nie pozwolili na likwidację obozu i śmierć w komorach gazowych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

80. rocznica buntu Sonderkommando w Auschwitz-Birkenau

Ostatnia aktualizacja: 07.10.2024 05:45
Wydarzenia z jesieni 1944 roku to największe w historii obozu powstanie więźniów. W walce zginęło około 250 więźniów, wśród nich organizatorzy buntu. Około 200 ocalałych i zatrzymanych rozstrzelano wkrótce potem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rząd RP w Londynie wzywał do ratowania Żydów. Zachód nie reagował

Ostatnia aktualizacja: 24.03.2024 05:56
"Nowe metody masowego mordu stosowane w ciągu ostatnich kilku miesięcy potwierdzają fakt, że władze niemieckie z całą świadomością dążą do całkowitej eksterminacji ludności żydowskiej w Polsce i wielu tysięcy Żydów, których władze niemieckie deportowały z Europy zachodniej i środkowej, a także z samej Rzeszy Niemieckiej do Polski" – mogli przeczytać alianci w tzw. nocie Raczyńskiego opublikowanej 10 grudnia 1942 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Auschwitz. 84 lata temu miała miejsce pierwsza ucieczka z niemieckiej "fabryki śmierci"

Ostatnia aktualizacja: 06.07.2024 05:50
6 lipca 1940 roku z niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz uciekł pierwszy więzień. Niemcy za karę przeprowadzili najdłuższy w historii obozu apel, który trwał 20 godzin. Podczas apelu esesmani przez całą noc chodzili między szeregami więźniów, bijąc ich i kopiąc. Po raz pierwszy wymierzono również publiczną karę chłosty.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Protest" Zofii Kossak-Szczuckiej przeciwko zagładzie Żydów

Ostatnia aktualizacja: 11.08.2024 05:47
"Kto milczy w obliczu mordu - staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia - ten przyzwala" - pisała Zofia Kossak-Szczucka w reakcji na rozpoczęcie wielkiej akcji likwidacji w warszawskim getcie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Witold Pilecki. Ucieczka z piekła Auschwitz

Ostatnia aktualizacja: 26.04.2024 06:00
81 lat temu, 26 kwietnia 1943 roku, po 947 dniach pobytu w Auschwitz, Witold Pilecki opuścił obozowe piekło. Rotmistrz trafił do tam jako ochotnik, którego zadaniem było przekazywanie rzetelnych informacji o warunkach w kacecie i tworzenie ruchu oporu, gotowego do podjęcia zbrojnej walki z niemiecką załogą. Obóz opuścił, gdy uznał, że jego misja dobiegła końca.
rozwiń zwiń