Bertel Thorvaldsen. Autor najsłynniejszych warszawskich pomników

To jeden z najbardziej popularnych rzeźbiarzy europejskich w pierwszej połowie XIX wieku. Zaszczycił Warszawę dwoma dziełami, które do dziś są charakterystycznymi punktami na mapie stolicy Polski. To pomniki księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika.

Portret Bertela Thorvaldsena z popiersiem Horacego Verneta, obraz Horacego Verneta z 1833 roku

Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

253 lata temu, 19 listopada 1770 roku, urodził się Bertel Thorvaldsen – jeden z najwybitniejszych klasycystycznych rzeźbiarzy, autor m.in. warszawskich pomników księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika.

Klasyk z mroźnej północy

Torvaldsen przyszedł na świat w Kopenhadze. Jego talenty artystyczne odkryła matka, która zauważyła rysunki nastoletniego syna i zapisała go do kopenhaskiej Akademii Sztuk. Młody Duńczyk cieszył się uznaniem nauczycieli, w czym pomogło mu doświadczenie wyniesione z pomocy w warsztacie ojca, który rzeźbił galiony ozdabiające dzioby okrętów.

Thorvaldsen wyraźnie wyróżniał się na uczelni i w 1797 roku dostał propozycję wyjazdu na naukę w Rzymie, która miała zostać częściowo sfinansowana przez stypendium.

W Wiecznym Mieście został ciepło przyjęty przez innych skandynawskich artystów i wnikliwie studiował klasycznych mistrzów rzeźby. Szlifował swoje umiejętności poprzez wykonywanie replik antycznych pomników i niedługo później rozpoczął pracę nad autorskimi dziełami. Podejmował się najczęściej tematyki związanej z mitologią, a jego styl opierał się na klasycznych wzorcach piękna.

Z biegiem czasu Thorvaldsen budował coraz większą renomę w artystycznym środowisku w Rzymie, co pozwoliło mu w 1808 roku na otwarcie własnej pracowni, w której zatrudnił pracowników do pomocy przy coraz częstszych zamówieniach. W ciągu kilku lat Bertel Thorvaldsen stał się znany w całej Europie.

Warszawskie pomniki

Właśnie wtedy nazwisko rzeźbiarza pojawiło się wśród potencjalnych autorów planowanego pomnika księcia Józefa Poniatowskiego. Fundatorzy podobizny polskiego bohatera narodowego pragnęli wynająć dłuto któregoś z czołowych europejskich artystów, do których grona zaliczał się Duńczyk.

Odyseja pomnika księcia Józefa Poniatowskiego

Thorvaldsen zgodził się przyjąć zamówienie i w 1818 roku rozpoczął pierwsze prace. Wydawałoby się, że pomnik księcia niebawem uświetni warszawskie ulice, jednak Thorvaldsen zaczął przesuwać termin oddania dzieła. Stało się tak z powodu przyjęcia zbyt wielu zamówień, do których należał m.in. jeszcze jeden warszawski pomnik.

W 1820 roku Thorvaldsen podpisał kontrakt na wykonanie pomnika Mikołaja Kopernika, zlecony przez Stanisława Staszica. Miał stanąć przed budynkiem Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego prezesem był Staszic.

Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia był owładnięty myślą o należytym upamiętnieniu słynnego naukowca. To marzenie ziściło się już po jego śmierci, gdy dopiero w maju 1830 pomnik astronoma stanął przed budynkiem, zwanym na cześć fundatora Pałacem Staszica.

Thorvaldsen wcześniej zdołał dokończyć także prace nad długo oczekiwanym pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego, którego gipsowy model dotarł do Warszawy w październiku 1828 roku. Wizja artysty wzbudziła jednak duże kontrowersje, bowiem przedstawił romantycznego bohatera na wzór antycznego pomnika Marka Aureliusza.

– I wtedy rozpętała się dokoła tego pomnika burza – stwierdził prof. Tadeusz  Jaroszewski w audycji Polskiego Radia z 1981 roku. – Można powiedzieć, że to, co mówiono, jest świetną ilustracją toczącego się wówczas sporu pomiędzy klasykami a romantykami. Klasycy byli za księciem w stroju antycznym w konwencji Marka Aureliusza, zaś romantycy za mundurem ułana.

Posłuchaj

29:46 skandale w sztuce - thorvaldsen i pomnik ksiecia jozefa___pr iii 80863_tr_0-0_10650202b2a73cd3[00].mp3 O pomniku księcia Józefa Poniatowskiego w audycji Joanny Zadrowskiej z cyklu "Skandale w sztuce" opowiadali historycy sztuki prof. Tadeusz Jaroszewski oraz Maria Kwiatkowska. (PR, 7.02.1981) 

Ostatnie lata w ojczyźnie

Pomniki Poniatowskiego i Kopernika nie były jedynymi zamówieniami z Polski do Bertela Thorvaldsena, który dzięki nim zyskał dużą popularność w naszym kraju. W latach 20. XIX wykonał także szkic projektu pomnika Stanisława Małachowskiego w Warszawie oraz kilkanaście mniejszych zamówień.

W 1831 roku wykonał także pomnik księcia elektora Maksymiliana I Bawarskiego, dla którego odważył się zerwać z klasyczną konwencją i przedstawił jego postać w stroju z pierwszej połowy XVII wieku.

Kiedy zbliżał się do kresu swoich dni, postanowił opuścić Rzym i powrócił do ojczyzny. W 1838 roku został powitany z honorami w Kopenhadze, w której rozpoczęła się budowa muzeum twórczości rzeźbiarza. Bertel Thorvaldsen zmarł przed jego ukończeniem, w 24 marca 1844 roku.

sa