Gen. Stefan Grot-Rowecki. Pierwszy dowódca AK

125 lat temu, 25 grudnia 1895, urodził się Stefan Grot-Rowecki, pierwszy dowódca Armii Krajowej, żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny z bolszewikami w 1920 roku oraz wojny obronnej we wrześniu 1939 roku.

Gen. Stefan Grot-Rowecki

Foto: PAP/CAF

Wzór patriotyzmu

Zawsze dobrze przygotowany do trudnych zadań gen. Rowecki był jednym z głównych architektów całej struktury Polskiego Państwa Podziemnego z jego licznymi instytucjami.

Urodził się 25 grudnia 1895 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Już jako uczeń gimnazjalny był czynnym skautem, a potem członkiem tajnych organizacji wojskowych. Na I wojnę światową wyruszył jako żołnierz 1. Kompanii Kadrowej Legionów. W czasie najazdu bolszewickiego był oficerem liniowym, a potem pełnił odpowiedzialne funkcje sztabowe.

W okresie 20 lat niepodległości kontynuował pracę w sztabie oraz prowadził szkolenia. Pisał artykuły i ogłaszał przekłady prac z dziedziny taktyki w czasopismach wojskowych m.in. w "Bellonie". Założył "Przegląd Wojskowy".

W 1932 roku płk Stefan Rowecki objął dowództwo 55. Pułku Piechoty, a 7 lat później w kampanii wrześniowej dowodził Warszawską Brygadą Motorowo-Pancerną. Do pracy konspiracyjnej zgłosił się już w październiku 1939 roku, od 30 czerwca 1940 roku pełnił funkcję komendanta głównego Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Z chwilą formalnego utworzenia Armii Krajowej został mianowany jej dowódcą.

Posłuchaj

25:23 Rowecki we wspomnieniach żołnierzy AK_dokonczenie.mp3 Generał Grot-Rowecki we wspomnieniach żołnierzy AK - audycja Tadeusza Żenczykowskiego, działacza konspiracyjnego II wojny światowej, cz. 2. (RWE, 25.08.1974)

 

Dowódca, który cieszył się pełnym zaufaniem, nie tylko wśród żołnierzy

Stojąc na czele ZWZ, a potem AK cierpliwie dążył do scalenia i poddania jednemu dowództwu wszystkich tajnych organizacji wojskowych w okupowanej Polsce. Nie było to łatwe w warunkach konspiracyjnych i atmosferze goryczy wywołanej klęską wrześniową. Gen. Grot-Rowecki był jednak bezwzględnym przeciwnikiem wszelkich "dzikich" akcji podejmowanych na własną rękę, ponieważ groziły one represjami na ślepo stosowanymi przez Niemców.

Z żelazną konsekwencją przestrzegał zasady celowości walki. Rozkazy strzelania do okupanta na większą skalę wydał dopiero jesienią 1942 roku w okresie bestialskiej operacji wysiedlania polskich wsi na Zamojszczyźnie.

Ten były legionista do końca życia pozostał wierny ideom Piłsudskiego. Jego żołnierski sentyment dla Marszałka nie przeszkadzał w bezstronnym i sprawiedliwym traktowaniu ludzi o innych poglądach.

Więcej archiwalnych dźwięków o budowniczym Armii Krajowej w serwisie - Radia Wolności >>>

Rowecki miał odwagę bronić swych przekonań w różnych sprawach, ale szanował stanowiska odmienne i dla dobra nadrzędnych celów był gotów do ustępstw. Z jego inicjatywy powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy, który w późniejszych latach przekształcił się w Radę Jedności Narodowej.

– W latach działalności podziemnej obserwowałem, jak stale wzrastał autorytet Grota w środowiskach politycznych i jak w społeczeństwie rodził się spontanicznie jego mit. Był dowódcą, którego żołnierze nie mogli widzieć, a mimo to darzyli go pełnym zaufaniem i szczerym przywiązaniem – wspominał na antenie Radia Wolna Europa konspiracyjny działacz II wojny światowej Tadeusz Żenczykowski.

Aresztowany w wyniku zdrady

Kalkstein, Świerczewski, Kaczorowska – zdrajcy, którzy wydali Grota-Roweckiego

Gen. Grot-Rowecki dowodził całą Armią Krajową i koordynował cały ruch oporu społeczeństwa Polskiego przeciw okupantom do dnia 30 czerwca 1943. Tego tragicznego dnia został aresztowany przez Gestapo na ulicy Spiskiej, gdzie znajdowała się jedna z jego tajnych prywatnych kwater.

Powodem była zdrada. Jednego z ludzi, którzy wydali generała w ręce hitlerowców, powieszono przed powstaniem warszawskim na mocy wyroku sądu Polski Podziemnej. Dwoje innych siedziało krótko w więzieniach Polski Ludowej.

Zamordowany w niewoli

Z różnych relacji wiadomo, że musiano zaniechać próby odbicia Grota-Roweckiego, którego natychmiast po aresztowaniu wywieziono samolotem do Berlina. Zawiodła podjęta przez Londyn próba wymiany generała za wysoko postawionego hitlerowca znajdującego się w niewoli alianckiej. Na niczym spełzły plany zorganizowania ucieczki z obozu w Sachsenhausen.

Posłuchaj

23:21 W 30 rocznicę aresztowania generała Stefana Grota.mp3 Generał Grot-Rowecki we wspomnieniach żołnierzy AK - audycja Tadeusza Żenczykowskiego, działacza konspiracyjnego II wojny światowej. (RWE, 25.08.1974)

10:46 W 30 rocznicę aresztowania generała Stefana Grota.mp3 W 30 rocznicę aresztowania gen. Stefana Grota-Roweckiego - refleksje działacza konspiracyjnego II wojny światowej, Tadeusza Żenczykowskiego na temat postaci gen. Stefana Roweckiego (29.06.1973 r.)

  

Nie znamy dokładnej daty ani okoliczności jego śmierci. Wszystko wskazuje na to, że został zamordowany w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen na osobisty rozkaz Heinricha Himmlera na początku sierpnia 1944 roku.

Władze Ludowe PRL skazały Grota-Roweckiego na zapomnienie. Na lekcjach historii Polski nie wspominano o nim.

mk