Historia

Austro-Węgry. Jak powstała dualistyczna monarchia

Ostatnia aktualizacja: 08.02.2024 05:40
- Następstwa podziału okazały się w podobnej mierze pozytywne zarówno dla Austrii, jak i Węgier. Ugoda była naturalnym spoiwem, które dawało obu krajom poczucie, że ich los wiąże ze sobą coś więcej niż podległość i większa siła jednego z nich - oceniał na antenie Polskiego Radia prof. Rafał Habielski. 
Koronacja cesarza Franciszka Józefa na króla Węgier, obraz pędzla Edmunda Tulla
Koronacja cesarza Franciszka Józefa na króla Węgier, obraz pędzla Edmunda TullaFoto: Wikimedia Commons/dp

8 lutego 1867 roku w wyniku przeprowadzonej reformy konstytucyjnej w miejsce Cesarstwa Austriackiego ustanowiona została dualistyczna monarchia Austro-Węgier.

Odtąd kraj oficjalnie składał się z dwóch części, dla których granicą wewnętrzną była rzeka Litawa: części austriackiej (potocznie nazywanej Przedlitawią) i węgierskiej (Zalitawii). Łączyła je unia realna, wspólna polityka zagraniczna, monetarna i celna. Głową państwa był odtąd przedstawiciel dynastii Habsburgów, który łączył tytuł cesarza Austrii z tytułem króla Węgier. Osobne odtąd miały być parlamenty, rządy i sądownictwo.

Konieczne reformy

Cesarstwo Austriackie wchodziło w drugą połowę XIX wieku jako pokaleczony anachronizm. Po wojnach napoleońskich nastąpiło przekształcanie się monarchii absolutnych w parlamentarne i odrodzenie państw narodowych. W tym zmieniającym się świecie Austria – wielonarodowa mozaika rządzona przez Habsburgów była przeżytkiem. Najpotężniejszym wstrząsem była rewolucja na Węgrzech w 1848 roku. Dążenia niepodległościowe Madziarów udało się stłumić tylko dzięki pomocy Rosji. Węgierskie dążenia narodowowyzwoleńcze stanowiły jednak ciągłe zagrożenie dla integralności monarchii.

Problemy z Węgrami nie były jedynymi, z którymi musiał poradzić sobie Wiedeń. W wyniku wojny austriacko-francuskiej Austria straciła wpływy w północnych Włoszech z wyjątkiem Wenecji. Kontrolę nad nią i wpływy w państewkach niemieckich Habsburgowie utracili natomiast wskutek wojny austriacko-pruskiej w 1866 roku.

- Te problemy stawiały w złym świetle nie tylko państwo jako takie, cierpiał także autorytet cesarza, bądź co bądź uosabiającego cesarstwo, co nie znaczy, że za wszystko odpowiadającego. Militarne porażki Austrii spowodowały nie tylko zachwianie wiary w militarne umiejętności Franciszka Józefa, jak i jego talenty dyplomatyczne, a upadek prestiżu władzy królewskiej w wielonarodowym kraju mógł mieć fatalne następstwa - wskazywał prof. Rafał Habielski w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Austria". 


Posłuchaj
09:53 cesarsko-królewskie austro-węgry___.mp3 Cesarsko-królewskie Austro-Węgry - audycja Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Austria". (PR, 28.03.2001)

 

Franciszek Józef_WIKI_663.jpg
Franciszek Józef – król czy urzędnik?

Od dyplomu październikowego do patentu lutowego

Przed powstaniem Austro-Węgier w cesarstwie ścierały się ze sobą dwie koncepcje. Jedna zakładała pozostawienie dużych kompetencji władzom centralnym, druga optowała za federalizacją państwa.

Próbą kompromisu był projekt Agenora Gołuchowskiego, który w 1859 roku został ministrem spraw wewnętrznych, a później premierem. Gabinet Gołuchowskiego przeprowadził reformę państwa w kierunku przekształcenia go w kraj federacyjny. Tzw. dyplom październikowy z 1860 roku dzielił władzę ustawodawczą na szczeblu centralnym między cesarza i Radę Państwa, przyznawał jednocześnie duże uprawnienia sejmom krajowym, czyli prowincjonalnym.

Tak duża federalizacja państwa została jednak cofnięta w tzw. patencie lutowym z 26 lutego 1861 roku. Dokument przekształcał ustrój w monarchię parlamentarną, z dużymi kompetencjami Rady Państwa – dwuizbowego parlamentu złożonego z Izby Panów (do której trafiali krewni cesarza, biskupi, arystokraci i zasłużeni dla państwa) i Izby Posłów/Delegatów (zasiadali w niej przedstawiciele sejmów krajowych).

- Przegrana wojna z Prusami w 1866 roku dowiodła, że proces reformowania państwa musi przebiegać dalej. Dowiodła także, że poczucie stabilności i bezpieczeństwa wewnętrznego dać może nie tylko postępujący proces budowy ciał przedstawicielskich, ale także zasadnicza przebudowa polityki wobec Węgrów - wyjaśniał gość audycji. 

Madziaryzacja

Przekształcenie państwa w Austro-Węgry zostało przyjęte przez większość Madziarów z zadowoleniem. Uznanie dawnych przywilejów szlachty węgierskiej przez Habsburgów i traktowanie Ziem Korony Św. Stefana na preferencyjnych warunkach w polityce fiskalnej państwa (Węgry odpowiadały za 30 proc. wpływów do wspólnej kasy) uznawane było za zwycięstwo sprawy narodowej. 

Symboliczne znaczenie miał fakt, że cesarz zgodził się, by na czele rządu węgierskiego stanął Gyula Andrássy, bohater powstania, za udział w nim zaocznie skazany na karę śmierci. Niezadowolenie okazywały jedynie kręgi emigrantów po nieudanym powstaniu 1848 roku, marzących o pełnej niepodległości.

- Węgrzy poczuli się u siebie, brali odpowiedzialność za stabilność i rozwój państwa. Na terenie węgierskiej części monarchii zamieszkiwały narody, które coraz głośniej upominały się o swoje prawa. Od 1867 roku był to problem wyłącznie Węgier – wskazywał prof. Rafał Habielski. - Narody te poddawane były madziaryzacji, który to zabieg z różnych punktów widzenia nie był rozwiązaniem ani dobrym, ani dalekowzrocznym, doraźnie wybawiał jednak od kłopotu Wiedeń.

Budapeszt.jpg
Rozpad Austro-Węgier – świt narodów

Ugoda, która doprowadziła do przekształcenia Cesarstwa Austriackiego w Austro-Węgry pozwoliła dotrwać państwu aż do końca I wojny światowej. Kataklizm, który doprowadził do zawalenia się cesarsko-królewskiego państwa i upadku autorytetu monarchii uwolnił jednocześnie tendencje odśrodkowe i dążenie narodów wchodzących w skład państwa austrowęgierskiego do samostanowienia. 

bm

Czytaj także

Kard. József Mindszenty - wygnany prymas Węgier

Ostatnia aktualizacja: 28.09.2018 05:00
Prymas Węgier kard. József Mindszenty schronił się w ambasadzie Stanów Zjednoczonych w Budapeszcie po stłumieniu powstania na Węgrzech w październiku 1956. Opuścił ją dopiero po 15 latach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Franciszek Józef – król czy urzędnik?

Ostatnia aktualizacja: 18.08.2015 06:00
Podobno kiedy obejmował tron miał zapytać: "Czyżbym już nie miał żadnej młodości?". 68 lat rządów Franciszka Józefa ma tyle samo zwolenników, co krytyków.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rozpad Austro-Węgier – świt narodów

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2016 06:12
Z mapy Europy zniknęło jedno z największych państw, które cztery lata wcześniej rozciągało się na obszarze ponad 660 tysięcy kilometrów kwadratowych i liczyło ponad 50 milionów mieszkańców. Państwo przed wojną uważane za europejskie mocarstwo, decydujące o europejskiej, a więc i światowej polityce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Święte Przymierze – hipokryci na straży starego porządku

Ostatnia aktualizacja: 26.09.2023 05:50
- Kongres wiedeński nie oznaczał tylko stworzenia nowego ładu geopolitycznego w Europie. Jego architekci chcieli cofnąć koło historii i wraz z klęską Napoleona pogrzebać idee, które jego armia rozprzestrzeniła po niemal całym kontynencie – wyjaśniał prof. Rafał Habielski na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Skarb z epoki Jagiellonów odnaleziony na Węgrzech

Ostatnia aktualizacja: 16.01.2021 22:17
Ponad 7000 srebrnych i cztery złote monety odnaleźli archeolodzy we wsi Újlengyel, ok. 50 km od Budapesztu. Znalezisko datowane jest na lata 20. XVI wieku, czyli na czasy panowania Ludwika II Jagiellończyka.
rozwiń zwiń