Zygmunt Kubiak. Twórca nowej mitologii
Dokładnie 20 lat temu, 19 marca 2004 roku, zmarł profesor Zygmunt Kubiak, wybitny znawca kultury antycznej, pisarz i tłumacz. Obok Jana Parandowskiego i Wandy Markowskiej był głównym popularyzatorem kultury antycznej na gruncie polskim.
2024-03-19, 05:38
W 1997 roku wydał "Mitologię Greków i Rzymian". Zawarł w niej nowatorskie, oparte o badania naukowe i własne refleksje, spojrzenie na znane od dawna mity. ‒ Widzę mitologię w dużej mierze inaczej niż ją dotychczas widziano ‒ mówił prof. Zygmunt Kubiak w audycji Ewy Bobocińskiej.
Posłuchaj
Nowe spojrzenie na mit
Propozycja przedstawiona przez Zygmunta Kubiaka była odmienna od powszechnie znanej wizji Jana Parandowskiego, na którego twórczość wpłynęła atmosfera fin de siècle’u. W "Mitologii" Parandowski kładł nacisk na postrzeganie kultury antycznej jako tej klasycznie pięknej.
Kubiak natomiast został ukształtowany przez całkowicie inne wydarzenia historyczne. Doświadczył II wojny światowej oraz rządów totalitarnych, co przełożyło się na wysunięcie na pierwszy plan w jego mitologii elementów dramatycznych, tematów dotyczących cierpienia, samotności i śmierci. Jednocześnie podkreślał on ponadczasowy charakter mitów, które - jak lubił powtarzać - nie działy się nigdy, lecz dzieją się zawsze. - Mity wyrażone w tragediach greckich czy mit, który odtwarza "Iliadę" i "Odyseję", nigdy nie przeminą ‒ opowiadał w audycji z cyklu "Wieczorni goście Radia Bis".
Posłuchaj
Kubiak przestał postrzegać mitologię jako jedynie zbiór wierzeń, widział w niej również opowieści głęboko zakorzenione zarówno w kulturze, jak i historii. Odkrycie tzw. pisma linearnego B przez językoznawcę Michaela Ventrisa w 1952 roku rzuciło nowe światło na kulturę antyczną. Używali go Achajowie, przodkowie Greków w drugim tysiącleciu przed naszą erą. To właśnie na ten okres datowane jest kształtowanie się mitologii greckiej. ‒ Okazało się, że mitologia wyrasta z konkretnego historycznego podłoża, że mity są legendarnym wspomnieniem wydarzeń, które rozegrały się w epoce mykeńskiej ‒ tłumaczył prof. Zygmunt Kubiak w audycji Ewy Bobocińskiej.
REKLAMA
Dzięki odkryciom archeologicznym, odsłaniającym tło historyczno-kulturowe, mity stają się znacznie bliższe, łatwiejsze do zrozumienia przez współczesnego odbiorcę. ‒ Inaczej widzę Odyseusza i Agamemnona, gdy więcej wiem o zamkach, w których żyli. Widzę ich namacalnie, tak samo jak lepiej i głębiej rozumiem "Panią Bovary" Gustave’a Flauberta, gdy poznaję domy francuskie z jej epoki ‒ mówił prof. Zygmunt Kubiak.
Zrozumieć przeszłość
U schyłku drugiego tysiąclecia przed naszą erą załamuje się cywilizacja achajska. ‒ Dla nowej Grecji, która wyłania się w IX w. p.n.e., tamta przeszłość stanowi inną, niemal niewiarygodną epokę. Tradycja nie zostaje jednak zerwana, tylko przetworzona ‒ opowiadał prof. Zygmunt Kubiak.
Starożytni bohaterowie wzbogacanych przez wieki opowieści stawali się w nich coraz bardziej nadludzcy. Przez to historyczne postacie ulegały modyfikacji, urastając do rangi mitycznych herosów. Przypisywano im m.in nadludzką siłę i niezwykłą wiedzę. Przeszłość była gloryfikowana oraz idealizowana. Stanowi to źródło i istotę mitu.
Kubiak dostrzegał podobieństwo, pewną wspólnotę, między czasami antycznymi a współczesnością. Podobne zjawisko trwania i reinterpretacji dziejów można zaobserwować również na gruncie polskim. ‒ Rozbiory nie przerywają ciągłości polskiej tradycji, ale po odzyskaniu niepodległości często następowało wyzłacanie dawnej Rzeczpospolitej ‒ mówił prof. Zygmunt Kubiak w audycji Kai Kamińskiej.
REKLAMA
Troja. Między mitem a historią
Wojna trojańska to wydarzenie historyczne, ale jej znaczenie do dzisiaj nie jest w pełni rozumiane. Najprawdopodobniej toczyła się o dostęp do Kaukazu, gdzie znajdowały się złoża cyny, która w procesie hutniczym po dodaniu do miedzi tworzyła znacznie trwalszy spiż. ‒ Nie wiemy, do jakiego stopnia było to ważne wydarzenie historyczne, a do jakiego stopnia wyolbrzymiło je wyzłacające wspomnienie ‒ mówił prof. Zygmunt Kubiak w audycji Kai Kamińskiej. ‒ Byli tam obecni bohaterowie tacy jak Hektor czy Agamemnon. Natomiast najprawdopodobniej nigdy nie będziemy w stanie dokładnie domyślić się realnych pierwowzorów tych postaci. Opowieść o Troi jest mitem, rozumianym jako opowieść o bohaterach.
Fascynacja starożytnością
Zygmunt Kubiak urodził się w 1929 roku w Warszawie, z którą był związany całe życie. Fascynację kulturą antyczną odkrył już w dzieciństwie. ‒ Łacina i greka są moimi językami domowymi, ponieważ sam się ich nauczyłem, tak jak od mojego otoczenia nauczyłem się polskiego ‒ wspominał prof. Zygmunt Kubiak w audycji Hanny Szopskiej. ‒ Nauczyłem się Greki, mając 13 lat. Byłem tak zauroczony światem antycznym poznanym na tajnych kompletach gimnazjalnych, że przepisałem do zeszytu całą gramatykę grecką.
Posłuchaj
W 1994 roku uzyskał stopień doktora na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. W rozprawie naukowej zajmował się twórczością Klemensa Janickiego i Jana Kochanowskiego. Uważał, że język polski jest w stanie udźwignąć rolę medium do poznania kultury śródziemnomorskiej, czego przykładem mogą być przekłady "Psalmów" Kochanowskiego oraz popularność, którą zyskały. Polszczyzna jest w stanie oddać przekaz zawarty w starożytnych tekstach i z powodzeniem go przetwarzać .
"Polska Eneida"
Oprócz pracy nad mitologią zajmował się również licznymi tłumaczeniami, w tym napisaniem nowego przekładu "Eneidy" Wergiliusza, niebędącego jedynie odtworzeniem oryginału słowo w słowo, a nową całościową kompozycją. Była to adaptacja antycznego tekstu do potrzeb polskiego czytelnika ‒ Trzeba na nowo zbudować poemat, który ma swoją wewnętrzną polską logikę artystyczną. To musi być polska "Eneida" ‒ opowiadał prof. Zygmunt Kubiak w audycji "Sztuka przekładu".
REKLAMA
Był wielkim miłośnikiem języków, ale to właśnie język polski stanowił medium do odbierania i wyrażania świata. ‒ Odczuwam, że czynię coś w języku: poemat staje się moim, ale też polskim, również język polski zostaje rozszerzony o elementy, których w nim nie było. Tak rozumiem moją pracę ‒ wspominał prof. Zygmunt Kubiak.
WP
REKLAMA