147 lat temu, 28 kwietnia 1877 roku, zmarł Antonio Corazzi, włoski architekt, autor projektów licznych warszawskich budynków, w tym m.in. siedziby Komisji Przychodów i Skarbu, Gmachu Giełdy i Banku Polskiego oraz Pałacu Ministra Skarbów. Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych europejskich architektów klasycystycznych.
Warszawa była jego drugim domem
Antonio Corazzi urodził się 16 grudnia 1792 roku w mieście Livorno położonym we włoskiej Toskanii. Otrzymał gruntowne wykształcenie – początkowo uczył się w szkole pijarskiej, a po jej ukończeniu podjął studia na Akademii Sztuk Pięknych we Florencji, gdzie kształcił się pod okiem architekta Gaspero Paolettiego.
Do Królestwa Kongresowego przybył w 1818 roku na zaproszenie Stanisława Staszica – działacza oświeceniowego, przyrodnika, filozofa, pisarza politycznego i publicysty. W Polsce Corazzi spędził blisko trzydzieści lat i to właśnie tutaj – a przede wszystkim w Warszawie – powstały jego najwybitniejsze dzieła, dzięki którym zyskał miano jednego z czołowych przedstawicieli późnego klasycyzmu w europejskiej architekturze.
Królestwo Kongresowe - pół-Polska pod carskim berłem
W samej tylko stolicy znajduje się aż czterdzieści pięć budynków projektu Włocha. Kilkanaście kolejnych można podziwiać m.in. w Radomiu (Pałac Sandomierski), w Siedlcach (np. budynek obecnej Poczty Polskiej) i Suwałkach (siedziba Muzeum im. Marii Konopnickiej). Budowle jego projektu wyróżnia szlachetność linii, umiar dekoracyjny, monumentalizm i obfitość kolumnad.
15:02 antonio corazzi - budowniczy epoki oświecenia___13261_tr_3-3_96c33654[00] (1).mp3 O życiu i twórczości Antonia Corazziego mówi architekt prof. Paweł Biegański, autor licznych prac poświęconych Corazziemu. Audycja Tadeusza Bonika z cyklu "Ludzie, epoki, obyczaje". (PR, 26.04.1977)
Pałac Hołowczyca i Pałac Staszica
Już na przełomie 1818 i 1819 roku Włoch został mianowany naczelnym rządowym architektem. Początki jego działalności w mieście wiążą się jednak ze zleceniami prywatnymi. W 1820 roku wzniósł bowiem pałac dla arcybiskupa Szczepana Hołowczyca, który stanął na Nowym Świecie. Ta dwupiętrowa, klasycystyczna kamienica nie zachowała się do naszych czasów – została rozebrana w 1912 roku. Obecnie w tym miejscu znajduje się modernistyczna, czteropiętrowa kamienica potocznie zwana "Domem pod biustonoszami".
Pałac Staszica. Ten rysunek autorstwa J. Stawińskiego pochodzi prawdopodobnie z przełomu lat 20. i 30. XIX wieku. Źródło: Polona/Domena publiczna
Wkrótce potem Corazzi otrzymał nowe zlecenie. Miał zaprojektować i wybudować nową siedzibę dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego prezesem był wówczas Stanisław Staszic. Monumentalny, klasycystyczny, ozdobiony kolumnadą gmach – zwany również Pałacem Staszica – został usytuowany na początku Krakowskiego Przedmieścia, czyli w samym centrum ówczesnej Warszawy, a jego uroczyste otwarcie nastąpiło w 1823 roku.
W kolejnych latach budynek był wielokrotnie przebudowywany, a podczas II wojny światowej został niemal doszczętnie zniszczony. Obecnie możemy podziwiać jego zrekonstruowaną, powojenną wersję.
24:43 Audio 20225027-045048.mp3 Architekt Piotr Biegański mówi o twórczości Antonia Corazziego. Audycja Heleny Komorowskiej "Architekt urodzony w teatrze - Antonio Corazzi". (PR, 18.12.1977)
Na Placu Bankowym
Gdy tylko Pałac Staszica został oddany do użytku, Corazzi zaczął pracować nad przebudową dotychczasowego gmachu Komisji Przychodów i Skarbu. Siedziba znajdowała się na placu Bankowym, w dawnym pałacu Leszczyńskich, który został wzniesiony w drugiej połowie XVII wieku. Zgodnie z projektem Włocha budynek przeszedł gruntowny remont – usunięto z niego wszystkie elementy barokowe, a do korpusu głównego dobudowano dwa skrzydła z jońskimi kolumnadami.
Gmach został zniszczony przez niemieckie lotnictwo we wrześniu 1939 roku. W latach 50. XX wieku został zrekonstruowany, a obecnie pełni rolę ratusza stolicy i siedziby Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego.
Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Zdjęcie zostało zrobione przez Henryka Poddębskiego przed 1939 rokiem.
Na placu Bankowym mieszczą się również dwa inne architektoniczne dzieła Corazziego. Mowa tu o wzniesionym w 1828 roku i zwieńczonym kopułą Gmachu Giełdy i Banku Polskiego oraz o wybudowanym w 1830 roku Pałacu Ministra Skarbu, który stanął w miejscu dawnego barokowego pałacu Ogińskich. Ostatnia z wymienionych budowli znajduje się zresztą pomiędzy siedzibą Komisji Przychodów i Skarbu a Gmachem Giełdy.
Oba budynki nie przetrwały II wojny światowej i zostały odbudowane w latach 50. XX wieku. W dawnej siedzibie Banku Polskiego aktualnie znajduje się Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II, a w pałacu - biura Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego.
Budowa Teatru Wielkiego
Przedwojenna pocztówka, na której widnieje Teatr Wielki w Warszawie. Źródło: Polona/Domena publiczna
Prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem Corazziego jest siedziba Teatru Wielkiego w Warszawie. Decyzja o budowie gmachu zapadła w 1825 roku. Budowlę postanowiono wznieść na miejscu Marywilu - XVII-wiecznego kompleksu handlowo-usługowo-hotelowego ufundowanego przez królową Marię Kazimierę, żonę Jana III Sobieskiego. Marywil od dawna pozostawał w złym stanie, wiele znajdujących się na nim budynków groziło zawaleniem i z tego też powodu ostatecznie został przeznaczony do rozbiórki.
24:17 Teatr Wielki prof Jan Biegański teatr wielki___d 42033_tr_0-0_9930418f1ada044[00].mp3 Rozmowa Elżbiety Łukomskiej z prof. Piotrem Biegańskim na temat gmachu Teatru Wielkiego. (PR, 21.07.1980)
Kamień węgielny pod budowę Teatru Wielkiego położono 19 listopada 1825 roku, czyli w 60. rocznicę jego powstania. W wydarzeniu uczestniczył m.in. namiestnik Królestwa Polskiego generał Józef Zajączek. Prace nad gmachem trwały do 1833 roku. Prowadzono je z przerwami - w 1830 roku zostały wstrzymane na czas powstania listopadowego, a wszystkie środki odłożone na jego budowę przeznaczono wówczas na cele wojskowe.
Po upadku zrywu natomiast carski namiestnik długo nie chciał się zgodzić na wznowienie prac, twierdząc, że projekt pochłonie zbyt wiele środków. Nalegał również, żeby w już postawionym budynku - znajdującym się w stanie surowym - otworzyć cerkiew.
Jedna z najbardziej monumentalnych budowli w Europie
Ponieważ ostatecznie carski namiestnik odstąpił od swoich pomysłów, prace nad nową siedzibą Teatru Wielkiego mogły zostać kontynuowane. W efekcie już na przełomie 1832 i 1833 roku warszawiacy mogli podziwiać gotowe dzieło Corazziego. Ten klasycystyczny gmach, którego front został ozdobiony imponującą kolumnadą, w I połowie XIX wieku należał do najbardziej monumentalnych europejskich budowli.
Jego uroczyste otwarcie nastąpiło 24 lutego 1833 roku. Zainaugurowano je operą "Cyrulik sewilski" autorstwa Gioacchino Rossiniego. Budynek w krótkim czasie stał się jednym z centrów kulturalnych Warszawy i pozostał nim aż do 1939 roku. Podczas II wojny światowej został niemal całkowicie zniszczony - ocalała jedynie część jego wschodniej i frontowej fasady. Gmach odbudowano w latach 50. i 60. XX wieku, jego rozmiar drastycznie jednak zmniejszono. Obecnie w budynku znajduje się siedziba Opery Narodowej, Polskiego Baletu Narodowego i Muzeum Teatralnego.
Spektakl pełen wzlotów i upadków. Historia Teatru Wielkiego w Warszawie
***
Antonio Corazzi powrócił do ojczyzny w 1845 roku. W kolejnych latach życia działał głównie we Florencji, gdzie wykonał m.in. nigdy niezrealizowany projekt gmachu parlamentu. Zaprojektował też teatry w Kopenhadze i Aleksandrii. Zmarł wiosną 1877 roku we Florencji.
jb
