Wywiad, który skrzywdził wszystkich. Prawda i fikcja w serialu "The Crown"

20 listopada 1995 roku widzowie programu "Panorama" w telewizji BBC obejrzeli wywiad z księżną Dianą. Emisja rozmowy była sukcesem dziennikarzy, lecz rodzinie królewskiej i samej Dianie przyniosła cierpienie. O kulisach sprawy opowiada piąty sezon serialu "The Crown", a prawdziwe okoliczności wywiadu są nie mniej sensacyjne od filmowego dramatu.

Po lewej: Elizabeth Debicki jako księżna Diana w scenie wywiadu w serialu "The Crown". Po prawej: księżna Diana podczas wywiadu w "Panoramie" w 1995 roku

Foto: Netflix/materiały prasowe/Forum

Piąty sezon "The Crown", czyli jak książę Karol nie został królem

Akcja najnowszej odsłony "The Crown" rozgrywa się w latach 1991-1996. To czas rozpadu małżeństwa księcia Karola i Diany Spencer oraz innych zawirowań w rodzinie królewskiej, a także kulminacja nowej ery mediów brytyjskich, które wyzbyły się skrupułów w dążeniu do zdobycia i sprzedaży sensacji i skandalu. Dziennikarz, który pierwszy uzyskał wyłączny dostęp do gorącego tematu, mógł liczyć na sławę, nagrody i pieniądze. Cel uświęcał środki, a etyka musiała ustąpić miejsca potrzebie zadowolenia publiczności.

W 1995 roku reporter i prezenter BBC Martin Bashir bardzo pragnął rozgłosu i wzmocnienia swojej pozycji w świecie telewizji. Pomyślał, że kontrowersyjny materiał na temat rodziny królewskiej może mu w tym pomóc. W jego środowisku mówiło się o tym, że księżna Diana może chcieć przedstawić swoją wersję zdarzeń w obliczu postępującego kryzysu małżeńskiego i ewentualnego rozwodu. Bashir podjął więc starania, by dotrzeć do księżnej Diany i nakłonić ją do telewizyjnego wywiadu. Tak zależało mu na tym, by zapewnić sobie wyłączność rozmowy, że posunął się do działań na granicy prawa, a według niektórych wprost do przestępstwa.

Dyskretna niedyskrecja

Romans w rządzie, szpieg w pałacu. Historia w trzecim sezonie "The Crown"

Wywiad nagrano 5 listopada 1995 roku w pałacu Kensington, królewskiej rezydencji, w której Karol i Diana mieszkali do momentu separacji, w której wychowywali się ich synowie i która po rozstaniu z księciem był domem księżnej. Z obawy, że ktoś z dworu mógłby chcieć przeszkodzić w nagraniu, sprzęt do filmowania wniesiono do pałacu pod pretekstem instalacji nowego systemu hi-fi. Ta sama ostrożność sprawiła, że – z błogosławieństwem dyrektora generalnego BBC Johna Birta – o wywiadzie nie poinformowano zarządu BBC. Jego przewodniczący Marmaduke Hussey był mężem damy dworu Elżbiety II i prawdopodobnie zablokowałby wywiad.

Oprócz Martina Bashira przy rejestracji rozmowy obecny był producent "Panoramy" Mike Robinson i operator kamery Tony Poole. Autorzy programu tak bali się przecieku, że pracowników montujących materiał pilnował strażnik, a gotowa taśma była pod stałym nadzorem aż do momentu emisji. 20 listopada 1995 roku widzowie BBC zobaczyli na ekranach swoich telewizorów zatroskanego dziennikarza i smutną, ale pewną swego Dianę Spencer. To, co powiedziała księżna, było później powtarzane przez media na całym świecie. W Polskim Radiu relacja z rozmowy w "Panoramie" pojawiła się 26 listopada 1995 roku w audycji "Siedem dni w kraju i na świecie".

Posłuchaj

01:17 wywiad Diany 1995.mp3 Depesza o wywiadzie z księżną Dianą w telewizji BBC. Fragment audycji "Siedem dni w kraju i na świecie" (PR, 26.11.1995)

 

Ameryko, ratuj królową! Ile prawdy w "The Crown"?

– Księżna Walii Diana przyznała, że zdradzała męża, ale nie chce rozwodu i ma zamiar zachować swoją rolę w życiu publicznym – mówił spiker Polskiego Radia. – Powiedziała, że jej zażyłe stosunki z majorem Jamesem Hewittem były następstwem rozpadu małżeństwa z księciem Karolem. Kiedy Hewitt opublikował przed dwoma laty książkę o ich miłości, księżna wpadła w depresję. Diana wiedziała, że mąż zdradzał ją z Camillą Parker Bowles, co wywarło niszczący wpływ na jej życie. Księżna opisała swoją izolację na brytyjskim dworze, ale powiedziała, że nie ma zamiaru rozwieść się z mężem i będzie walczyła do końca ze względu na dobro dzieci – powiedział dziennikarz.

Diana Spencer mówiła ponadto o tym, jak wyobraża sobie dalszą działalność publiczną – chciałaby zostać ambasadorem Wielkiej Brytanii, natomiast nie uśmiecha jej się rola królowej (oprócz pozycji "królowej ludzkich serc"). – Po wywiadzie pałac Buckingham zaproponował księżnej Dianie rozmowy na temat jej statusu w brytyjskiej rodzinie królewskiej – słyszymy w depeszy Polskiego Radia.

"The Crown" i tragedia w Aberfan. Gdzie jest królowa?

Status księżnej Walii zmienił się bardzo szybko. Rozwód, którego – według jej słów – tak bardzo nie chciała, orzeczono latem 1996 roku. Choć udało jej się zachować pewne przywileje, to rodzina królewska odwróciła się od niej. Nigdy nie wybaczono Dianie jej niedyskrecji, tego, że w złym świetle przedstawiła królową i resztę familii. Po emisji wywiadu właściwie każdy w otoczeniu księżnej poczuł się z tego czy innego powodu skrzywdzony – nie tylko Karol i para królewska, lecz także dwaj nastoletni synowie Diany.

Wielu komentatorów zwracało uwagę, że księżną kierowało wyrachowanie, że chciała wyprzedzić innych w wybieleniu swojego wizerunku i zdobyć sympatię opinii publicznej w obliczu nieuchronnego rozwodu. Wielu również zgadzało się, że to był początek końca Diany. Po "Panoramie" zainteresowanie mediów prywatnością księżnej znacząco wzrosło, co swój tragiczny finał miało 31 sierpnia 1997 roku, gdy podczas ucieczki przed grupą paparazzich Diana Spencer zginęła w wypadku samochodowym.

Włamanie po królewsku. Pogawędka intruza z Elżbietą II w "The Crown"

Dla telewizji BBC wywiad w "Panoramie" był wielkim sukcesem. Przez lata nadawca chwalił się, że to prawdziwy medialny przebój lat 90. W 2021 roku dziennikarz brytyjskiego radia BBC Mobeen Azhar nazwał "jeden z największych wywiadów telewizyjnych wszech czasów" – w audycji, która dotyczyła jednak nie wspaniałości tego przedsięwzięcia, ale godnych potępienia działań Martina Bashira.

Czytaj więcej:

• Wojny, powstania i zakazana miłość. Historia polskich przodków króla Karola III
• Elżbieta II: całe moje życie, długie czy krótkie, poświęcę imperium 
• Koronacja Elżbiety II. Boże, chroń telewizję!

Wszędzie szpiedzy?

Przeprowadzone w 2020 roku wewnętrzne śledztwo BBC wykazało, że Martin Bashir z pomocą grafika Matta Wiesslera sfabrykował wyciągi bankowe mające dowodzić, że dwór królewski płacił wielu osobom z otoczenia księżnej za donoszenie na nią. Fałszywe dokumenty Bashir pokazał następnie Charlesowi Spencerowi, młodszemu bratu Diany, mając nadzieję, że zaniepokojony mężczyzna skontaktuje go ze swoją siostrą. Dzięki oszustwu dziennikarz dopiął swego. Tymczasem sama Diana, o czym po publikacji wyników śledztwa BBC mówił jej syn książę William, popadła w paranoję i zaczęła podejrzewać wszystkich wokół o niecne zamiary. Stan jej kruchego zdrowia psychicznego został jeszcze bardziej naruszony. Martin Bashir utrzymuje jednak po dziś dzień, że Diana nigdy nie widziała sfałszowanych wyciągów.

Karol i Diana – bajka bez szczęśliwego zakończenia

Obecny dyrektor generalny BBC Tim Davie przeprosił Charlesa Spencera za niezgodne z prawem i etyką dziennikarską działania Martina Bashira. We wrześniu 2022 roku nadawca wpłacił również prawie półtora miliona funtów na organizacje dobroczynne powiązane z osobą i dziedzictwem Diany. BBC zwróciło również nagrody, które Martin Bashir otrzymał za "Panoramę" z 20 listopada 1995 roku, w tym nagrodę BAFTA za najlepszy wywiad telewizyjny, dwa tytuły "Dziennikarza Roku" i laury za najlepszy program dokumentalny przyznawane przez Television and Radio Industries Club.

Jak to wygląda w "The Crown"? Najnowsze ustalenia w sprawie "Panoramy" znalazły się w fabule piątego sezonu serialu, przy czym – jak zawsze – poza drobiazgowym odtwarzaniem realnych wydarzeń w dramaturgię wpleciono fikcję. Wszak w owym czasie nie wszędzie sięgały oczy kamer i świadków, a bez wątpienia kulisy życia Diany w latach 90. nawet dziś rozpalają wyobraźnię. Sprawa wywiadu z księżną i jego następstw zajmuje sporo miejsca w trzech odcinkach, a niektóre istotne dla niej wątki pojawiają się już na początku sezonu.

Elżbieta II i Margaret Thatcher. Dystans i szacunek

W pierwszych odcinkach pojawiają się sugestie, że znajdujący się w rezydencji Diany (Elizabeth Debicki) prywatny telefon jest na podsłuchu. Gdy na scenę wchodzi Martin Bashir (w tej roli Prasanna Puwanarajah), oglądamy zrekonstruowany na potrzeby dramatu przebieg oszustwa, którego się dopuścił, by uzyskać dostęp do księżnej. Charles Spencer (Phil Cumbus) wierzy Bashirowi w jego rewelacje o armii szpiegów, tym bardziej że okazuje się, iż osobista sekretarka Diany naprawdę na nią donosiła.

Twórcy "The Crown" przypominają również kwestię zatajenia wywiadu przed zarządem BBC. Brakuje za to pewnej anegdotki z prawdziwego życia: gdy w listopadzie 1995 roku telewizja zapowiedziała emisję rozmowy, królowa matka Elżbieta Bowes-Lyon przesunęła operację biodra, której musiała się poddać. Chciała, by zabieg odbył się w tym samym tygodniu, w którym BBC pokaże "Panoramę". 95-letnia Elżbieta liczyła na to, że gdyby zmarła na stole operacyjnym, jej zgon odciągnie uwagę mediów od wywiadu.

Jak wiemy, stało się inaczej. Sędziwa królowa matka zmarła dopiero w 2002 roku w wieku 101 lat, o pięć lat przeżywając tragicznie zmarłą księżną Dianę.

Czytaj więcej:

• Kontrowersje wokół "The Crown". Brytyjski rząd chce, by Netflix ostrzegał widzów
• Książę Filip był zachwycony Polską. Niezwykłe nagranie z 1975 roku
• Konie, trufle, pędzle, skrzydła. Życie księcia Filipa było pełne pasji

mc/kor