Historia

Franciszek Ksawery Dmochowski. Autor pierwszej polskiej poetyki

Ostatnia aktualizacja: 02.12.2022 05:30
260 lat temu, 2 grudnia 1762 roku, urodził się Franciszek Ksawery Dmochowski, znany z ciętych krótkich rymowanek, ale przede wszystkim z przekładów i z licznie publikowanych poradników, w tym z pierwszego poradnika poetyckiego "Sztuki rymotwórczej", uznawanego za pierwszy polski podręcznik poetyki.
Fragment pracy Pisma rozmaite Franciszka Ksawerego Dmowskiego z wydania z 1826 r.
Fragment pracy "Pisma rozmaite" Franciszka Ksawerego Dmowskiego z wydania z 1826 r.Foto: Polona

Współpracownik Kołłątaja

Z tłumaczeń natomiast najbardziej znana jest "Iliada" Homera, wydawana po dziś dzień. Jednak w swoich czasach znany był też z działalności politycznej i z tworzenia opinii, często pod postacią ciętych wierszyków czy nawet rymowanych przyśpiewek, związanych z wydarzeniami społecznymi i politycznymi. Był pijarem i członkiem Kuźnicy Kołłątajowskiej i zagorzałym przeciwnikiem Targowicy, a w czasie insurekcji kościuszkowskiej porzucił stan duchowny i został członkiem Rady Najwyższej Narodowej.

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej tak rozpoczyna biogram poety: "Urodzony 2 grudnia 1762 w Oprawczykach na Podlasiu, w rodzinie drobnej szlachty. Kształcił się u jezuitów, następnie u pijarów w Drohiczynie, od 1778 w Podolińcu na Spiszu. Po ukończeniu nowicjatu przyjęty w r. 1778 do pijarów. Uczył w szkołach pijarskich w Radomiu, w 1785 przeniesiony do Warszawy. W latach 1786-1788 wykładał łacinę w kolegium w Łomży, następnie w Radomiu".

Niebagatelne znaczenie miał fakt prowadzenia wykładów w warszawskiej szkole wydziałowej, gdzie w 1789 roku poznał i zbliżył się do Hugona Kołłątaja, by od 1791 roku zostać jego osobistym sekretarzem i najbliższym współpracownikiem.

Co ważne, po udaniu się na emigrację z Kołłątajem do Saksonii, brał czynny udział w przygotowaniach powstania kościuszkowskiego. Biblioteka Literatury tak przedstawia jego dalsze losy: "W 1794 w marcu organizował krakowskie wystąpienie Tadeusza Kościuszki; w czasie powstania współredagował "Gazetę Wolną Warszawską" oraz "Gazetę Rządową". Po klęsce postania kościuszkowskiego wyjechał do Wenecji, następnie (1795) do Paryża, gdzie należał do grona Deputacji. Dzięki staraniom Ignacego Krasickiego u władz pruskich w roku 1799 powrócił do Warszawy. Przeszedłszy na protestantyzm wziął ślub z Izabelą Mikorską. Był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk".

Poeta, tłumacz i polityk

Twórczość poety, tłumacza i polityka osadzona jest głównie w klasycystycznym nurcie literackim epoki, ale też mocno nawiązuje do wydarzeń społecznych i politycznych. Dmochowski nigdy nie stronił od publicystyki wydawanej w popularnych wtedy dziennikach i periodykach. Był również autorem wielu polemik politycznych, ale też poradników codziennych, ze szczególnym uwzględnieniem nawiązań do kultury artystycznej i kultury życia codziennego. W swoich działaniach wspomagał także polityków i posłów, dla których na przykład pisał tzw. "głosy" i oficjalne mowy.

Najbardziej znane jego dzieło to, wspomniana wcześniej, "Sztuka rymotwórcza", która uznana została za pierwszy podręcznik poetyki. W rzeczywistości był to poemat dydaktyczny tworzony na potrzeby dydaktycznych pomocy dla szkół humanistycznych. jednak wielu zaczęło traktować go jako podręcznik dla poetów i czytelników poezji, a przynajmniej taką właśnie zyskał sobie sławę. Dmochowski porusza w nim jedynie zagadnienia dotyczące poezji, o prozie i retoryce nie ma tam ani słowa. Utwór składa się z czterech pieśni, z których pierwsza mówi o zasadach poezji, druga o mniejszych formach poetyckich, trzecia o tragedii, epopei i komedii, a czwarta jest bardziej ogólnym ujęciem i charakterystyką poezji i poetów.

Inspiracje klasyką literatury

Biblioteka tak traktuje dość liczny zbiór utworów Dmochowskiego: "Autor wierszy okolicznościowych, pamfletów, broszur politycznych; dokonał pierwszego pełnego przekładu Iliady na język polski, tłumaczył fragmenty "Odysei", "Eneidy", utwory Horacego, Lukana, "Raju utraconego" J. Miltona. Największą sławę zyskała mu "Sztuka rymotwórcza" (wyd. 1788), będąca adaptacją L'art poétique N. Boileau, uzupełniony inspiracjami Horacego, D. Diderota i A. Pope'a; nawiązując do rozprawy F. N. Golańskiego "O wymowie i poezji" Dmochowski sformułował tu kanon polskiego klasycyzmu literackiego; polemikę z tym utworem podjął A. Mickiewicz w rozprawie "O krytykach i recenzentach warszawskich"".

Poeta zmarł w podwarszawskich Błoniach w drodze do swojego majątku, w czerwcu 1808 roku i został pochowany na warszawskich Powązkach. Wspomnijmy tego ciekawego poetę, którego liczne utwory i przekłady nadal są dostępne w Internecie... warto zajrzeć!

PP


Czytaj także

Konfederacja targowicka – symbol zdrady narodowej

Ostatnia aktualizacja: 27.04.2023 05:40
Słowo "targowica" jest w języku polskim synonimem najcięższej zdrady narodu i państwa. Przywódcy konfederacji targowickiej dążyli do podziału państwa na samodzielne prowincje i nie zamierzali poddać się prawom ustanowionym przez Konstytucję 3 Maja.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusz Kościuszko. 206. rocznica śmierci bohatera dwóch narodów

Ostatnia aktualizacja: 15.10.2023 06:00
15 października 1817 roku zmarł Tadeusz Kościuszko, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, generał, Naczelnik Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu w 1794 roku, które było próbą ratowania Rzeczpospolitej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Saratogą. Sukces Tadeusza Kościuszki

Ostatnia aktualizacja: 08.10.2023 05:40
– Było to najważniejsze wydarzenie rewolucji amerykańskiej, to był  pierwszy bój, który Amerykanie wygrali. Ponadto aresztowali oni 5 tysięcy Anglików. Dopiero później Francja weszła do wojny po stronie amerykańskiej – podkreślał dziennikarz Alex Starożyński, autor książki o Tadeuszu Kościuszce w audycji Michała Montowskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rzeź warszawskiej Pragi, czyli tragiczny koniec powstania kościuszkowskiego

Ostatnia aktualizacja: 04.11.2023 06:01
Załamane po porażce pod Maciejowicami powstanie kościuszkowskie dopełniło się u bram Warszawy. Rosyjskie wojska po szturmie Pragi zabrały się za mordowanie ludności cywilnej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ignacy Krasicki: wybitny pisarz oświecenia i wizjoner

Ostatnia aktualizacja: 27.06.2021 13:06
– Mnie zainteresował przede wszystkim stosunek Krasickiego do języka. Jestem pełna podziwu dla jego sprawności i precyzji językowej, jasności, operowania słowem w sposób jak najbardziej trafny i oddający, myśl, ideę, która leży u podstaw danego utworu – wyjaśnia prof. Teresa Kostkiewiczowa.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stryczek i gniew ludu, czyli lincz na przywódcach Targowicy

Ostatnia aktualizacja: 28.06.2023 05:30
28 czerwca 1794 roku w Warszawie wzburzony tłum dokonał samosądu na ośmiu osobach. Powieszono wówczas niektórych targowiczan oraz osoby posądzane o zdradę stanu. Nie byli to pierwsi sygnatariusze konfederacji targowickiej, którzy ponieśli śmierć - kilka tygodni wcześniej na mocy prawomocnego wyroku sądu stracono między innymi Szymona Marcina Kossakowskiego 
rozwiń zwiń
Czytaj także

231 lat temu wybuchła wojna w obronie Konstytucji 3 Maja

Ostatnia aktualizacja: 18.05.2023 05:45
18 maja 1792 roku wojsko Imperium Rosyjskiego, liczące blisko 100 tysięcy żołnierzy, wkroczyło na teren Rzeczpospolitej. W ten sposób rozpoczął się polsko-rosyjski konflikt zbrojny, który do historii przeszedł pod nazwą "wojny w obronie Konstytucji 3 Maja". Jego konsekwencją było unieważnienie ustawodawstwa Sejmu Wielkiego oraz II rozbiór Polski. 
rozwiń zwiń