„August Zamoyski. Myśleć w kamieniu” to realizowana w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie wystawa, która po raz pierwszy na tak szeroką skalę prezentuje sylwetkę i dorobek artystyczny jednego z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy, tworzącego przede wszystkim na emigracji – we Francji i w Brazylii. Blisko 90 rzeźb pochodzących ze wszystkich okresów twórczości Augusta Zamoyskiego wraz z prezentacją bogatego archiwum rzeźbiarza będzie można oglądać od 6 grudnia 2019 roku do 17 maja 2020
„Poza czasem poświęconym rzeźbie – używam życia!!! Trenuję muskuły, biegam, robię skakankę, tańczę, wspinam się po górach, jeżdżę na nartach i śpię na śniegu! Poza rzeźbą nie znam wyższej przyjemności, większej możliwości użycia życia, jak sport: cała rzeźba we własnym ruchu ciała…” – to fragment wywiadu, którego udzielił August Zamoyski krakowskiej „Zwrotnicy” w 1922 roku, który bardzo dobrze oddaje jak nietuzinkową postacią był ten artysta. Utalentowany rzeźbiarz, wyklęty przez rodzinę arystokrata, założyciel szkoły rzeźby w Sao Paulo, hodowca krów pod Rio de Janerio, zapalony sportowiec: bokser, narciarz, rowerzysta, przyjaciel Witkacego, sprawca wielu skandali obyczajowo-artystycznych.
Koncepcja ekspozycji zakłada prezentację archiwum artysty na tle blisko stu rzeźb, będących odzwierciedleniem wszystkich okresów twórczych Zamoyskiego – od czasów formizmu, kiedy jego prace są najbardziej eksperymentalne, poprzez okres klasycyzujący – gdzie osiąga pełnię dojrzałości i indywidualizm, aż do ekspresjonizmu, który przynosi ostre deformacje, dotąd nieobecne w jego twórczości.
Na wystawie zobaczyć będzie można szeroki wybór z archiwum Augusta Zamoyskiego, m.in.: szkicowniki i intymne dzienniki, korespondencję z wybitnymi postaciami epoki, pamiątki zarówno osobiste, jak i np. XIX-wieczne rękopisy Ferenca Liszta i Roberta Schumanna oraz zdjęcia z nieznanego dotąd archiwum fotograficznego, dokumentującego karierę i eksperymenty teatralne Rity Sacchetto, tancerki o międzynarodowej sławie, prekursorki tańca nowoczesnego, pierwszej żony rzeźbiarza. Rewelacją na skalę światową z pewnością okażą się odnalezione w archiwum i przygotowane do prezentacji filmy kręcone przez Augusta Zamoyskiego amatorską kamerą wąskotaśmową (9,5 mm) Pathé-Baby z lat 1926–1929, z udziałem m.in. Witkacego – prezentującego słynne miny-maski, Artura Rubinsteina, a także te rejestrujące sceny z życia paryskiej bohemy na Montparnassie z udziałem m.in. Louisa Marcoussisa, Alicji Halickiej, Maxa Jacoba, Mojżesza Kislinga, Adolfa Loosa, młodego Marca Chagalla czy tańczącą w paryskim zaułku Jacqueline Goddard, słynną modelkę Mana Raya.
August Zamoyski pochodził z rodziny polskich arystokratów; początkowo uczył się w majątku rodzinnym w Jabłoniu. Podczas I wojny światowej pracował w Berlinie jako pomocnik kamieniarza. W tym czasie poznał swoją pierwszą żonę – Ritę Sacchetto, tancerkę – która przekonała go do wyboru drogi artystycznej. W Berlinie i Monachium studiował rysunek i rzeźbę̨. W 1918 roku zamieszkał w Zakopanem, dołączył do środowiska tamtejszej bohemy. Współtworzył grupę Ekspresjonistów Polskich (Formistów). Prace wystawiał w wielu miastach Polski – w Krakowie, Warszawie, Lwowie i Poznaniu. Od 1923 roku mieszkał we Francji. W latach 1940–1955 przebywał w Brazylii, gdzie założył i prowadził szkoły rzeźby – przy Akademii Sztuk Pięknych w Rio de Janerio oraz samodzielną szkołę̨ w São Paulo. Od 1955 roku do śmierci (w 1970 r.) mieszkał i tworzył we Francji.
Z Roksaną Gawrońską z Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie rozmawia Ewa Plisiecka.