Redakcja Polska
Polskie Radio Redakcja Polska Kultura

Nie żyje Krzysztof Penderecki. Wybitny kompozytor miał 86 lat

29.03.2020 10:26
Wybitny kompozytor zmarł dziś rano w Krakowie. Informację potwierdziła rodzina. Krzysztof Penderecki miał 86 lat. Był profesorem i rektorem Akademii Muzycznej w Krakowie. Osiem lat temu brytyjski Guardian nazwał go największym współczesnym polskim kompozytorem.
Krzysztof Penderecki
Krzysztof Penderecki Foto: mat. organizatora Konkursu Szymanowskiego
Światowej sławy kompozytor, dyrygent i pedagog, należy do grona najwybitniejszych i najbardziej cenionych osobowości muzyki, a także kultury i sztuki współczesnej.
Od ponad pół wieku jego utwory znajdują się w repertuarze największych orkiestr i chórów oraz prestiżowych scen i filharmonii. Jako dyrygent prowadził zespoły symfoniczne w kraju i za granicą. Jest kawalerem Orderu Orła Białego.
Uznawany za wybitnego przedstawiciela polskiej awangardy, Krzysztof Penderecki tworzył koncerty, monumentalne dzieła oratoryjne, opery, jak również utwory kameralne i wokalne. Najgłośniejsze z nich to: "Pasja św. Łukasza", "Tren Ofiarom Hiroszimy", za który otrzymał nagrodę UNESCO, "Dies Irae", czyli "Oratorium Oświęcimskie", a ponadto opery "Diabły z Loudun" i "Raj utracony". Do jego najbardziej znanych kompozycji należą też symfonia-oratorium "Siedem bram Jerozolimy", "Polskie Requiem", utwór "Te Deum" napisany na cześć nowo wybranego papieża Polaka Jana Pawła II, czy "Koncert podwójny na skrzypce i altówkę".

Krzysztof Penderecki komponował również muzykę wykorzystywaną w filmach, między innymi w obrazach "Odyseja kosmiczna" i "Lśnienie" Stanleya Kubricka, "Katyń" Andrzeja Wajdy, czy "Wyspa tajemnic" Martina Scorsese. Na przełomie lat 50. i 60. współpracował ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie, tworząc takie dzieła, jak "Psalmus", "Brygada śmierci", "Ekechejria".
Profesor Akademii Muzycznej w Krakowie oraz jej wieloletni rektor, aktywnie angażował się w pracę pedagogiczną. W gronie jego studentów byli między innymi Abel Korzeniowski, Antoni Wit, Joanna Wnuk-Nazarowa.

Krzysztof Penderecki był laureatem wielu prestiżowych wyróżnień, w tym pięciokrotnie nagrody fonograficznej Grammy. W 2000 roku na Międzynarodowych Targach Muzycznych MIDEM w Cannes otrzymał nagrodę dla "Najwybitniejszego Żyjącego Kompozytora Roku" uważaną za muzyczny odpowiednik Oscara. Został też uhonorowany Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis. W 2015 roku Papieska Rada do spraw Kultury odznaczyła go Medalem Per Artem ad Deum. Polskie Radio przyznało kompozytorowi Diamentowy Mikrofon.
Był doktorem honoris causa kilkudziesięciu uniwersytetów, członkiem honorowym najważniejszych akademii artystycznych i naukowych, a także honorowym profesorem wielu prestiżowych uczelni artystycznych.
Urodził się 23 listopada 1933 roku w Dębicy, w rodzinie adwokackiej, o niemiecko-ormiańsko-polskich korzeniach. Studiował kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie (obecnie Akademia Muzyczna), którą ukończył w 1958 roku. Rok później, w Ogólnopolskim Konkursie dla Młodych Kompozytorów, utwory Pendereckiego - "Strofy", "Emanacje" i "Psalmy Dawida" - zajęły trzy pierwsze miejsca. Był to początek błyskotliwej i wieloletniej kariery.
Przełomem w twórczości kompozytora stała się "Pasja według św. Łukasza", której prapremiera 30 marca 1966 roku, stanowiła światowe wydarzenie artystyczne. Był to również rok obchodów Millenium Chrztu Polski, dyskredytowanych przez komunistyczną władzę. Tym monumentalnym dziełem Penderecki zapisał się w historii, jako pierwszy kompozytor z tzw. bloku wschodniego, który podjął tematykę sakralną.

W latach 60. Krzysztof Penderecki tworzył muzykę awangardową, posługiwał się między innymi techniką kompozytorską zwaną "sonoryzmem". Brzmienie instrumentu wydobywa się w niej nietradycyjnymi sposobami, na przykład przez uderzanie w pudło skrzypiec. W tym czasie skomponował też muzykę do kilkudziesięciu filmów animowanych, teatrów lalkowych, a także teatru dramatycznego. W latach 70. odszedł od awangardy do kompozycji tonalnych, które znalazły też aprobatę szerokiej publiczności.
Wykładał na uczelniach zagranicznych - Folkwang Hochschule für Musik w Essen oraz Yale University w New Haven. W latach 1987-90 był dyrektorem artystycznym Filharmonii Krakowskiej, potem między innymi dyrektorem artystycznym Festival Casals w San Juan w Puerto Rico, dyrektorem muzycznym Sinfonia Varsovia i doradcą Beijing Music Festival w Pekinie. W 1997 roku wydał książkę "Labirynt czasu. Pięć wykładów na koniec wieku".

Od połowy lat 70. kompozytor mieszkał w odrestaurowanym dworze w małopolskich Lusławicach, gdzie w 1980 roku zainicjował prywatny festiwal muzyki. W 2013 roku otworzył tam międzynarodową akademię muzyczną Europejskie Centrum Muzyki.
IAR/ho