Portal Polskiego Radia SA
słuchaj
shopping_cart
Section00
Zbigniew Romaszewski
Section01

KOR

Stan wojenny i Radio Solidarność

Proces przeciwko KOR

Okrągły Stół i III RP
strona główna

Działacz opozycji, polityk,
obrońca praw człowieka,
kawaler Orderu Orła Białego.

Działacz opozycji, polityk,
obrońca praw człowieka,
kawaler Orderu Orła Białego.

zbigniew romaszewski 1940-2014

komitet obrony robotników

Komitet Obrony
Robotników

23 września 1976 powstał Komitet Obrony Robotników (KOR). Był reakcją na represje, które spotkały protestujących w czerwcu robotników z Radomia, Ursusa i Płocka.

Głównym celem Komitetu było niesienie pomocy prawnej i finansowej represjonowanym przez peerelowskie władze robotnikom i ich rodzinom. Zdziałał jednak dużo więcej, łamiąc monopol komunistycznej władzy na prawo do zrzeszania się i na dostęp do informacji.

Zbigniew Romaszewski od 1977 roku był członkiem Komitetu Samoobrony Społecznej "KOR". Z żoną, Zofią Romaszewską kierował Biurem Interwencyjnym KSS "KOR", rejestrującym przypadki łamania praw człowieka i niosące ofiarom bezprawia pomoc prawną i materialną.

Zebranie członków KSS KOR w mieszkaniu prof. Edwarda Lipińskiego. Od lewej: Zbigniew Romaszewski, Wiesław Kęcik, Antoni Pajdak. Warszawa, 1981 Fot. Zbigniew Garwacki/FOTONOVA
Zofia Romaszewska na zebraniu członków KSS KOR w mieszkaniu prof. Edwarda Lipińskiego. Warszawa, 1981 Fot. Zbigniew Garwacki/FOTONOVA

Zbigniew i Zofia Romaszewscy kierowali Biurem Interwencyjnym KSS "KOR"

Biuro było prowadzone przez Zbigniewa i Zofię Romaszewskich również po rozwiązaniu KOR w 1981 roku jako Biuro Interwencji. W działalności biura brali udział między innymi: Lech Kaczyński, Jarosław Kaczyński, Jan Krzysztof Kelus, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski i Jan Lityński.

Od 1977 roku współpracował z czasopismem "Głos", związanym ze środowiskiem KOR.

Służba Bezpieczeństwa prowadziła przeciwko działaczom KOR szeroko zakrojoną akcję o kryptonimie "Gracze". W tym czasie Zbigniew Romaszewski wielokrotnie zatrzymywany był w aresztach na 48 godzin.

ZOBACZ SERWIS
CZERWIEC 76

Zebranie członków KSS KOR w mieszkaniu prof. Edwarda Lipińskiego. Od lewej: Zbigniew Romaszewski, Wiesław Kęcik, Antoni Pajdak. Warszawa, 1981 Fot. Zbigniew

Garwacki/FOTONOVA

Zofia Romaszewska na zebraniu członków KSS KOR w mieszkaniu prof. Edwarda Lipińskiego. Warszawa, 1981 Fot. Zbigniew

Garwacki/FOTONOVA

ZBIGNIEW ROMASZEWSKI
Nasze Biuro Interwencyjne było jedyną autoryzowaną przez KOR inicjatywą

ZBIGNIEW ROMASZEWSKI
- Pierwsze sprawy Biura Interwencyjnego dotyczyły zabójstwa przypadkowych osób przez milicję. (PR, 2011)

ZBIGNIEW ROMASZEWSKI
- Miałem najtrudniejszych klientów, czyli tych, którzy mieli procesy pokazowe w Ursusie i Radomiu. (PR, 2011)

ZBIGNIEW ROMASZEWSKI
- Na początku procesów radomskich wspierało nas niewielu adwokatów. (PR, 2011)

Zofia Romaszewska:
- Z dzisiejszej perspektywy oceniam, że byliśmy naiwnymi idiotami. (PR, 2011)

Zofia Romaszewska:
- Sztuczny podział na środowiska inteligenckie i robotnicze był na rękę władzy. (PR, 2011)

z archiwum polskiego radia i rozgłośni polskiej radia wolna europa

– Bałem się tego, że nie zdołam nawiązać kontaktu, gdy zastukam do obcych drzwi. Okazało się, że ludzie darzyli mnie zaufaniem. Przypadki, w których naszych ludzi wyrzucano można policzyć na palcach jednej ręki. (PR, 2.06.1981)
- Niewątpliwie Komitet Obrony Robotników był kadrą, która potem mogła organizować 10 milionów "Solidarności". (PR, 25.09.2006)
Stan wojenny i Podziemne Radio Solidarność

Stan wojenny
i Podziemne Radio
Solidarność

W styczniu 1980 roku Zbigniew Romaszewski z Ludwikiem Cohnem, Edwardem Lipińskim i Anielą Steinsbergową (członkami Komitetu Obrony Robotników) założyli Komisję Helsińską Komitetu Samoobrony Społecznej KOR.

We wrześniu 1980 roku Romaszewski przygotował dokument "Raport Madrycki. O przestrzeganiu praw człowieka i obywatela w Polsce".

Pod redakcją Zbigniewa Romaszewskiego Komitet Helsiński opublikował "Raport Madrycki", omawiający stan przestrzegania praw człowieka w PRL, w oparciu o konkretne, zarejestrowane przez Biuro Interwencji, przypadki łamania prawa.

Lech Wałęsa przemawia na bramie głównej Stoczni Gdańskiej.
Sierpień 1980. Fot. Jan Palik/FOTONOVA
Stan wojenny. Transporter opancerzony jedzie jedną z ulic stolicy.
Warszawa, 3.05.1983. Fot. PAP/CAF/Tadeusz Zagoździński

Po wprowadzeniu stanu wojennego, Zbigniew Romaszewski zaczął się ukrywać przed aresztowaniem.

W latach 1980–1981 Zbigniew Romaszewski kierował Komisją Interwencji i Praworządności NSZZ "Solidarność". Został także wybrany do prezydium zarządu Regionu Mazowsze związku, a następnie do Komisji Krajowej. Był w tym czasie wielokrotnie zatrzymywany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Wraz z Zenobią Łukaszewicz zredagował w 1981 roku książkę "Czerwiec 1976. Radom. Doniesienie o przestępstwie".

"Solidarność" kontra komuniści

Po wprowadzeniu przed ekipę gen. Wojciecha Jaruzelskiego stanu wojennego, 13 grudnia 1981 roku, Zbigniew Romaszewski zaczął się ukrywać przed aresztowaniem. Bezpieka aresztowała go w sierpniu 1982 roku, wpadając na trop osób zaangażowanych w nadawanie audycji Podziemnego Radia Solidarność.

Piracki nadajnik radiowy należący do Solidarności,
Warszawa, 14.07.1982. Fot. Wojtek Łaski/East News
Naklejka informująca o dniu i godzinie audycji Radia "S". Politechnika Warszawska, 22.11.1984. Fot. Mark Carrot/FOTONOVA
Piracki nadajnik radiowy należący do Solidarności,
Warszawa, 14.07.1982. Fot. Wojtek Łaski/East News

12 kwietnia 1982 roku w drugi dzień Świąt Wielkanocnych o godz. 21 na fali UKF 70,1 MHz została nadana w Warszawie pierwsza audycja Podziemnego Radia "Solidarność".

Pół roku wcześniej konstruowanie nadajników UKF rozpoczął Ryszard Kołyszko, współpracownik Zbigniewa i Zofii Romaszewskich z Biura Interwencyjnego KSS "KOR". Pierwszy nadajnik miał moc 20 watów i był wielkości radia tranzystorowego. Można było do niego przyłączyć magnetofon z nagraną kasetą, antenę umieszczano na kilkumetrowej wędce.

Emisję uruchomili na warszawskiej Ochocie z dachu wysokiego budynku na rogu ulic Niemcewicza i Grójeckiej Marek Rasiński i Janusz Klekowski. Ośmiominutową audycję, nagraną na kasetę magnetofonową, rozpoczął motyw "Siekiera, motyka ...". Spikerami byli Zofia Romaszewska i Janusz Klekowski.

zobacz serwis
podziemne radio
solidarność

Wojna władzy z narodem

Do walki z Radiem "Solidarność" władze komunistyczne skierowały jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz wojsko, które wykorzystywały specjalne urządzenia służące dotychczas do wyszukiwania zachodnich szpiegów.

W czerwcu 1982 roku bezpieka aresztowała zespół nadający program na warszawskim osiedlu Okęcie, m.in. Zofię Romaszewską i Joannę Szczęsną. Dwa miesiące później za kratki trafił Zbigniew Romaszewski.

W styczniu 1982 roku przez Sądem Warszawskiego Okręgu Wojskowego rozpoczął się proces Zbigniewa i Zofii Romaszewskich oraz kilku innych osób oskarżonych o zorganizowanie w Warszawie Radia "Solidarność". W marcu 1983 roku zapadły wyroki. Zbigniew Romaszewski skazany został na cztery i pół roku, a jego żona Zofia na trzy lata pozbawienia wolności. Pozostałym oskarżonym wymierzono kary od 7 miesięcy do 2,5 roku więzienia.

Senator Zbigniew Romaszewski podczas obchodów 35-lecia Podziemnego "Radia S", 2007. Fot. PAP/Bartłomiej Zborowski

Audycja była słyszalna w dużej części stolicy i stała się sukcesem podziemia opozycyjnego. W połowie programu następowała pauza, przed którą poproszono słuchaczy, aby potwierdzili słyszalność. Warszawiacy mieli włączyć i wyłączyć światła w mieszkaniach.

Kolejna audycja została wyemitowana 30 kwietnia, a następne co tydzień. Z czasem nadajniki rozpoczęły nadawać także w innych miastach. 12 maja wyemitowano pierwszą audycję Radia "Solidarność" w Poznaniu, 8 czerwca w Gdańsku, a 27 czerwca w Krakowie.

Proces organizatorów Podziemnego "Radia S" w Sądzie Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Warszawa, 17.02.1983.Od lewej: mec. Jan Olszewski, Zbigniew Romaszewski, Zofia Romaszewska, mec. Stanisław Szczuka. Fot. Wojtek Łaski/East News
Proces organizatorów Podziemnego "Radia S" w Sądzie Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Warszawa, 17.02.1983.Od lewej: mec. Jan Olszewski, Zbigniew Romaszewski, Zofia Romaszewska. Fot. Wojtek Łaski/East News
zobacz serwis
stan wojenny

ZBIGNIEW ROMASZEWSKI
- Miałem wrażenie, że cała Warszawa zamrugała do nas, a nasi koledzy na dachu przy Grójeckiej po prostu się popłakali. (PR, 2011)

Zofia Romaszewska:
- Pierwsza audycja niesłychanie podniosła ducha Warszawy. Chcieliśmy ludziom powiedzieć, że nie można się poddawać, że jest mnóstwo do zrobienia i wywalczenia. (PR, 2014)

z archiwum polskiego radia i rozgłośni polskiej radia wolna europa

– Chcielibyśmy, aby z naszą radiostacją mogli identyfikować się wszyscy, którzy tworzą 10-milionowy ruch społeczny "Solidarność" – mówił Zbigniew Romaszewski w audycji Radia "Solidarność". (RWE, 30.04.1982)
– 5 lipca miała miejsce akcja milicyjna, która doprowadziła do zatrzymania Zofii Romaszewskiej – mówił Zbigniew Romaszewski w audycji Radia "Solidarność". (RWE, 1982)
Proces KSS "KOR"

Proces przeciwko
członkom KSS "KOR"

Pomimo protestów społeczności międzynarodowej 27 września 1983 roku Prokuratura Wojskowa skierowała do sądu akt oskarżenia przeciwko działaczom KSS "KOR".

Zarzucano im próbę obalenia przemocą ustroju, działanie na rzecz osłabienia mocy obronnej PRL poprzez zerwanie jedności sojuszniczej z ZSRR, kontaktowanie się z wrogimi ośrodkami za granicą, zakładanie nielegalnych związków i stowarzyszeń, nielegalną działalność wydawniczą.

Msza za uwolnionych opozycjonistów w kościele św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu, 1984. Fot. Wojciech Skarzyński/FOTONOVA

Aresztowania

W listopadzie 1982 postawiono zarzuty i zmieniono kwalifikację z internowania na aresztowanie działaczom KSS "KOR": Jackowi Kuroniowi, Janowi Lityńskiemu, Adamowi Michnikowi, Zbigniewowi Romaszewskiemu, Henrykowi Wujcowi. W grudniu dołączyli do nich członkowie KK "Solidarność": Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Marian Jurczyk, Karol Modzelewski, Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski i Jan Rulewski. Zarzuty postawiono także działaczom KSS "KOR" przebywającym za granicą: Janowi Józefowi Lipskiemu i Mirosławowi Chojeckiemu.

Zbigniew Romaszewski odsiadywał w tym czasie 4,5 roku więzienia, na które został skazany w procesie Radia "S" wyrokiem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego.

W listopadzie 1982 postawiono zarzuty i zmieniono kwalifikację z internowania na aresztowanie działaczom KSS "KOR".

Przed Sądem Warszawskiego Okręgu Wojskowego rozpoczął się proces czterech działaczy KOR. Na zdj. Henryk Wujec i Zbigniew Romaszewski, 13.07.1984. Fot. PAP/Wojciech Kryński
Zbigniew Romaszewski na ławie oskarżonych. Warszawa, 13.07.1984. Fot. PAP/Wojciech Kryński
Jacek Kuroń i Adam Michnik na ławie oskarżonych. Warszawa, 13.07.1984. Fot. PAP/Wojciech Kryński

Proces, którego nie było

Lista zarzutów była długa, zarzucane czyny niezwykle poważne, jednak nadal negocjowano z uwięzionymi. W październiku 1983 roku propozycję emigracji otrzymała cała jedenastka. Wobec stanowczej odmowy prymas Józef Glemp zaproponował objęcie uwięzionych amnestią z 1983 roku w zamian za ich obietnicę zaprzestania działalności publicznej do 1986 roku.

akt oskarżenia KOR
zobacz dokumenty

Kompromis zaakceptowały władze PRL, nieoficjalnie również TKK "Solidarność", choć w oficjalnym komunikacie z maja 1984 potwierdziła żądanie "bezwarunkowego uwolnienia wszystkich więzionych za czyny popełnione z pobudek politycznych i niestawiania ich przed koniecznością podejmowania dwuznacznych moralnie decyzji”.

Większość uwięzionych odrzuciła tę propozycję. Ostatecznie śledztwo w sprawie członków KK "Solidarność" umorzono a podsądnych zwolniono 26 lipca 1984 roku na mocy amnestii.

Od Okrągłego Stołu do III RP

Od Okrągłego Stołu
do III RP

Strajki 1988, czyli wiosna przemian

W kraju pogłębiał się kryzys gospodarczy, który był m.in. konsekwencją stanu wojennego. NSZZ "Solidarność" pozostawała nielegalna, a napięcie w społeczeństwie sięgało zenitu. Była wiosna 1988 roku. Od kwietnia rozpoczęła się fala protestów w całym kraju, które przyczyniły się do podjęcia próby porozumienia między władzą a opozycją w ramach obrad Okrągłego Stołu.

Walka o prawa człowieka

Po wyjściu z więzienia (na mocy amnestii) w lipcu 1984 roku Zbigniew Romaszewski został zatrudniony w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (w 1964 roku skończył Wydział Fizyki na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1980 roku obronił doktorat w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk, gdzie pracował od ukończenia studiów do 1983 r.) jako redaktor "Acta Physica Polonica".

Wciąż był zaangażowany w działalność na rzecz praw człowieka, m.in. w grudniu 1984 roku był autorem "Listu w obronie represjonowanych w ZSRS dysydentów Jeleny Boner i Andrieja Sacharowa", a we wrześniu 1985 roku był głównym organizatorem Tygodnia Więźnia Politycznego.

Razem z żoną założył Polski Fundusz Obrony Prawnej, a w latach 1986-1989 stał na czele działającej jawnie Komisji Interwencji i Praworządności "Solidarności". W sierpniu 1988 roku uczestniczył w Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w parafii św. Maksymiliana Kolbego w Krakowie-Mistrzejowicach.

Obrady Okrągłego Stołu. Warszawa, 5.04.1989. Fot. PAP/Jan Bogacz

Strajki 1988, czyli wiosna przemian

W kraju pogłębiał się kryzys gospodarczy, który był m.in. konsekwencją stanu wojennego. NSZZ "Solidarność" pozostawała nielegalna, a napięcie w społeczeństwie sięgało zenitu. Była wiosna 1988 roku. Od kwietnia rozpoczęła się fala protestów w całym kraju, które przyczyniły się do podjęcia próby porozumienia między władzą a opozycją w ramach obrad Okrągłego Stołu.

W oficjalnych obradach Okrągłego Stołu, od 6 lutego 1989 roku, Zbigniew Romaszewski pracował jako ekspert w zespole ds. wymiaru sprawiedliwości.

Idea zorganizowania obrad między środowiskiem solidarnościowym i stroną rządzącą zrodziła się 31 sierpnia 1988 roku podczas spotkania generała Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą. Rozmowy przygotowujące Okrągły Stół odbyły się w podwarszawskiej Magdalence.

Zbigniew Romaszewskizasiadał w Senacie nieprzerwanie od 1989 do 2011 roku.

Zbigniew Romaszewski w czasie kampanii wyborczej kandydatów z listy NSZZ Solidarność. Warszawa 30.08.1993. Fot. PAP/Teodor Walczak

Senator Zbigniew Romaszewski

W częściowo wolnych wyborach w czerwcu 1989 roku dostał się do Senatu, najpierw z listy Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" przy Lechu Wałęsie. Od tego czasu zasiadał w Senacie nieprzerwanie do 2011 roku. W latach 2007-2011 był wicemarszałkiem Izby.

Romaszewski był znany ze swojego zaangażowania w sprawy lustracji. Jako szef senackiej Komisji Praw Człowieka i Praworządności VI kadencji proponował wiele poprawek do ustawy lustracyjnej, które nie znalazły jednak uznania partyjnych kolegów i przepadły podczas głosowania w Senacie.

Według Romaszewskiego ustawa lustracyjna wyszła z Senatu "niespójna i obciążona wieloma błędami". W maju 2007 roku Trybunał Konstytucyjny uznał za niekonstytucyjne 39 zapisów nowego prawa lustracyjnego z października 2006 roku.

W kolejnych wyborach w 2011 roku Romaszewski nie dostał się do Senatu. Pokonał go popierany przez Sojusz Lewicy Demokratycznej i Platformę Obywatelską były marszałek Sejmu Marek Borowski.

Demonstracja Porozumienia Centrum. Od lewej: Edmund Krasowski, Kornel Morawiecki, Zbigniew Romaszewski i Wojciech Ziembiński. Warszawa, 4.06. 1993. Fot. PAP/Aleksander Dunin-Kęplicz

Zbigniew Romaszewski zasiadał w Senacie nieprzerwanie od 1989 do 2011 roku

Zadośćuczynienie za więzienie w PRL

Sąd Okręgowy w Warszawie w 2013 roku przyznał Zbigniewowi Romaszewskiemu odszkodowanie w wysokości 240 tys. zł (Romaszewski żądał 85 tys.) za krzywdy wyrządzone wyrokiem 4,5 lat więzienia, wydanego w 1983 r. przez sąd wojskowy za zorganizowanie podziemnego Radia "Solidarność".

Zbigniew Romaszewski zmarł 13 lutego 2014 roku w Warszawie. Na rok przed śmiercią został uhonorowany Orderem Orła Białego przez prezydenta RP Bronisława Komorowskiego.

Prezydent Lech Kaczyński i Zbigniew Romaszewski w Kancelarii Prezydenta. Warszawa, 10.11.2006. Fot. PAP/Tomasz Gzell

Agnieszka Romaszewska-Guzy:
- Kiedy byłam mała, sporo ludzi przychodziło do naszego małego mieszkanka na Hożej. Był taki rytuał, że jak byłam kładziona spać, goście przychodzili życzyć, co ma mi się śnić.

Agnieszka Romaszewska-Guzy:
- Kiedy zaczął się KOR miałam 15 lat i przesiadywałam w pokoju, gdzie toczyły się rozmowy dorosłych. Byłam tego bardzo ciekawa i lubiłam słuchać.

Agnieszka Romaszewska-Guzy:
- Dla taty start w wyborach w 1989 roku był kontynuacją jego pracy społecznej. W pierwszej kampanii był taki transparent „Romaszewski Zbigniew i Zofia to moja filozofia”.

z archiwum polskiego radia i rozgłośni polskiej radia wolna europa

– Widzimy tysiące problemów, które są do rozwiązania. Są trzy płaszczyzny naszych rozmów: organizacja sądownictwa, zmiany kodeksowe i rekompensata krzywd indywidualnych i zbiorowych – wypowiedź Zbigniewa Romaszewskiego w sprawozdaniu z obrad Okrągłego Stołu. (PR, 11.02.1989)
– Domagamy się usunięcia przepisów, które zostały wprowadzone w okresie stanu wojennego oraz usunięcie skutków represji lat 80. – Zbigniew Romaszewski o pracach podzespołu ds. reformy prawa i sądów. (PR, 7.03.1989)
- Dla ludzi, którzy żyli w systemie komunistycznym, brak lustracji jest brakiem rzeczy podstawowej - brakiem sprawiedliwości - rozmowa Zbigniewa Romaszewskiego z Krzysztofem Ziemcem o projekcie dezubekizacji i lustracji. (PR, 17.01.2007)
– Poznałem Lecha Kaczyńskiego 11 listopada 1978 roku. W czasie naszego pierwszego spotkania pomyliłem go z bratem – Zbigniew Romaszewski po katastrofie smoleńskiej. (PR, 12.04.2010)
– Dzisiejsza uroczystość była szczególnie porażająca. Człowiek wytrzymuje w pewnym stanie określoną ilość czasu. Dzisiaj jestem ponownie przygnębiony, gdy zobaczyłem rozmiar tego wszystkiego – Zbigniew Romaszewski o katastrofie smoleńskiej. (PR, 14.04.2010)
Section02
Section03
Section024