Trybunał Konstytucyjny orzekł zgodność z Konstytucją ustawy o obywatelstwie polskim będącej inicjatywą legislacyjną Senatu.
Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 2009 r. o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy z 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim. Prezydent zarzucił ustawie, która została uchwalona z inicjatywy Senatu, niezgodność z Konstytucją w zakresie, w jakim rozszerza ona możliwość uznawania cudzoziemców i bezpaństwowców za obywateli polskich przez wojewodów. Senat podjął uchwałę w sprawie wniesienia do Sejmu projektu tej ustawy na 22. posiedzeniu VII kadencji 20 listopada 2008 r. W wydanym wyroku Trybunał stwierdził, że wprowadzane przez ustawę nowe zasady uznawania za obywatela polskiego są zgodne z Konstytucją. Wyrok jest ostateczny.
Do tej pory tylko w dwóch przypadkach wojewoda mógł uznać cudzoziemca za obywatela polskiego, a mianowicie bezpaństwowca, jeśli zamieszkiwał w Polsce co najmniej pięć lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, oraz małżonka obywatela polskiego pozostającego w związku małżeńskim co najmniej trzy lata i posiadającego zezwolenie na osiedlenie się w Polsce. Zamierzeniem legislacyjnym Senatu było natomiast wprowadzenie nowego, szerszego katalogu przypadków uznania cudzoziemców za obywateli polskich.
Konstytucja zalicza nadanie obywatelstwa polskiego do prerogatyw Prezydenta RP. Art. 34 ust. 1 wskazuje jedynie na istnienie innych przypadków jego nabycia. Zdaniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego, rozszerzenie katalogu przesłanek, na podstawie których następuje uznanie za obywatela polskiego, oznaczało odstąpienie przez ustawodawcę od traktowania instytucji uznania jako wyjątku. Staje się ona wtedy instytucją prawną, która stanowi równoległą drogę otrzymania obywatelstwa polskiego w stosunku do jego nadania na mocy art. 137 Konstytucji. Prezydent Kaczyński sądził, że dochodzi w ten sposób do rozszerzenia kompetencji organów administracji rządowej w sprawach, które tradycyjnie uznawane są za atrybuty Prezydenta RP. Regulując na nowo instytucję obywatelstwa polskiego, ustawodawca odstąpił od jej traktowania jako wyjątku, co w efekcie prowadzi do erozji prerogatywy prezydenckiej. Rozwiązania wprowadzające identyczną w porównaniu z nadaniem możliwość uzyskania obywatelstwa na podstawie decyzji administracyjnej naruszały, zdaniem prezydenta Kaczyńskiego, art. 137 Konstytucji.
Orzekając o zgodności ustawy realizującej senacką inicjatywę legislacyjną z ustawą zasadniczą, Trybunał podał, że Konstytucja i unormowania ustawy z 2009 r. traktują nadanie obywatelstwa jako uroczysty, władczy i jednostronny akt głowy państwa, mocą którego cudzoziemiec zostaje włączony do polskiej wspólnoty państwowej. Rozstrzygnięcie Prezydenta ma charakter uznaniowy, bowiem ustawa - podobnie jak Konstytucja - nie uzależnia nadania obywatelstwa od spełnienia jakichkolwiek przesłanek, ani nie przewiduje możliwości odwołania się od decyzji podjętej przez Prezydenta. Natomiast uznanie za obywatela polskiego, dokonywane w drodze decyzji administracyjnej wojewody na wniosek cudzoziemca, ma miejsce w przypadkach wskazanych w ustawie. Decyzja ta nie ma charakteru uznaniowego, lecz związany, gdyż wojewoda jest obowiązany ją podjąć, jeżeli cudzoziemiec spełnia wymienione w ustawie warunki, potwierdzające jego faktyczne związki z Polską. Odmowa uznania za obywatela może mieć miejsce tylko w przypadku, gdy nabycie obywatelstwa powodowałoby zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Jak zaznaczył Trybunał, decyzja dotycząca uznania za obywatela, jak każda decyzja administracyjna, podlega kontroli sądowej. Oznacza to, że nadanie obywatelstwa i uznanie za obywatela są dwoma istotnie różniącymi się sposobami uzyskania obywatelstwa polskiego.
Trybunał podkreślił, że sposób uregulowania instytucji uznania za obywatela w ustawie, uchwalonej z inicjatywy Senatu, jest przejawem otwartej wizji obywatelstwa polskiego. Zaskarżona przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego ustawa zostanie przesłana do podpisu prezydenta Bronisława Komorowskiego.
/IAR/ Elżbieta Mamos/Biuro Prasowe Senatu
