To najwyższe cywilne odznaczenie w Stanach Zjednoczonych. Karski znalazł się wśród 13 tegorocznych laureatów tego wyróżnienia.
Uroczystość odbędzie się w największej sali Białego Domu - Pokoju Wschodnim. Pojawią się tam dziś między innymi piosenkarz Bob Dylan, była szefowa amerykańskiej dyplomacji Madeleine Albright i były astronauta John Glen. Oni również znaleźli się wśród tegorocznych laureatów Prezydenckiego Medalu Wolności.
- Spuścizna Jana Karskiego została doceniona - mówi pisarka i działaczka Polonijna Wanda Urbańska, która stoi na czele komitetu obchodów 100-lecia urodzin Jana Karskiego. Przyjaciółka legendarnego kuriera Kaya Mirecka-Plos jest przekonana, że byłby on dumny z faktu, iż otrzymał najwyższe amerykańskie cywilne odznaczenie. - On w duszy i sercu był Polakiem, ale bardzo cenił Amerykę - powiedziała Polskiemu Radiu.
Posłuchaj wywiadów z Janem Karskim w serwisie Radia Wolności>>>
Kto odbierze medal Karskiego
O tym, kto odbiera medal w zastępstwie osoby odznaczonej, decyduje Biały Dom po sugestiach kraju, z którego pochodzi uhonorowany.
Poprzednio informowano nieoficjalnie, że medal dla Karskiego odbierze były prezydent Lech Wałęsa. Nie jest jasne, z jakich przyczyn Biały Dom zdecydował inaczej. Niektóre polskie media spekulowały, że to forma rewanżu za to, że w czasie wizyty Obamy w Polsce w 2011 roku były Wałęsa się z nim nie spotkał.
Według innych niepotwierdzonych doniesień biuro prezydenta USA nie chciało "upolityczniać" ceremonii rozdania medali. Według innego źródła Biały Dom miał się obawiać, że osoba Wałęsy, postaci legendarnej w USA, "przyćmi" pozostałych uczestników uroczystości.
Prezydencki Medal Wolności dla Jana Karskiego odbierze ostatecznie były szef polskiej dyplomacji Adam Rotfeld.
Kurier Armii Krajowej
Jan Karski (właściwie Jan Kozielewski) urodził się 24 kwietnia 1914 roku w Łodzi. Po ukończeniu w 1935 roku studiów prawniczych i dyplomatycznych na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie pracował jako urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych. We wrześniu 1939 roku, jako żołnierz artylerii konnej, dostał się do niewoli radzieckiej. Dwa miesiące później zbiegł z transportu i wrócił do Warszawy, gdzie rozpoczął działalność konspiracyjną. Ze względu na doskonałą pamięć i znajomość języków obcych powierzono mu obowiązki politycznego kuriera władz Polskiego Państwa Podziemnego. W styczniu 1940 roku udał się jako kurier i emisariusz do Paryża i Angers.
W czasie kolejnej misji do Francji został aresztowany przez gestapo. Po brutalnych przesłuchaniach próbował popełnić samobójstwo, obawiając się, że podczas kolejnych tortur może zdradzić Niemcom istotne informacje o polskim podziemiu. Odratowany trafił do więziennego szpitala, z którego został uwolniony dzięki akcji Związku Walki Zbrojnej.
W 1942 roku pod pseudonimem Jan Karski, którego odtąd stale używał, wyruszył w kolejną misję, tym razem do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Jednym z jego głównych zadań było poinformowanie aliantów o tragicznej sytuacji ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Zbierając informacje na ten temat, dwukrotnie przedostał się do warszawskiego getta, a także do obozu przejściowego w Izbicy, z którego Żydzi kierowani byli do obozów zagłady.
Wstrząsającą relację naocznego świadka przekazał wielu amerykańskim i brytyjskim politykom, dziennikarzom i artystom. Spotkał się między innymi z ministrem spraw zagranicznych rządu brytyjskiego Anthonym Edenem oraz z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem i słynnym pisarzem Herbertem Wellsem. Jednak jego dramatyczne apele o ratunek dla narodu żydowskiego nie przyniosły rezultatów - większość rozmówców nie dowierzała jego doniesieniom lub je ignorowała.
"Tajne państwo"
Jan Karski był również autorem kilku książek. Najsłynniejsza z nich, "Tajne państwo" ("Story of a Secret State") została opublikowana w 1944 roku w USA i stała się bestsellerem, przetłumaczonym na wiele języków. Książka opowiada o wojennych losach Karskiego - jego misjach kurierskich, ujęciu przez gestapo, torturach i uwolnieniu przez podziemie. Przedstawia też strukturę Polskiego Państwa Podziemnego i wojenną codzienność. Karski pisał ją pomiędzy marcem a sierpniem 1944 roku w wynajętym przez polską ambasadę pokoju na Manhattanie. W promocję zaangażowano Emery'ego Reevesa, agenta literackiego reprezentującego w Ameryce m.in. Winstona Churchilla.
PAP/IAR/agkm