Stanisław Lem - wizjoner, wybitny pisarz science fiction
40:42 2021_03_26 21_09_57_PR1_Kulturalna_Jedynka.mp3 Humor w książkach Stanisława Lema nie był humorem dla samego humoru (Kulturalna Jedynka)
"Brak poczucia humoru jest dla mnie nie mniej przerażający od braku litości" - wyznał w jednym z listów Stanisław Lem. Przez lata pisał satyryczno-groteskowe opowieści z międzygwiezdnym podróżnikiem Ijonem Tichym w roli głównej (m.in. "Dzienniki gwiazdowe", "Pokój na Ziemi"), tworzył zabawne techniczno-feudalne neologizmy, ironicznie komentował rzeczywistość i recenzował książki nieistniejące.
Pokazywał naukę
- Moim ulubionym utworem, w którym Lem rozwija mistrzostwo humoru, jest "Podróż siódma" z "Dzienników gwiazdowych". Ijonowi Tichemu zepsuł się statek kosmiczny, a naprawy musiały dokonać dwie osoby, natomiast on był samotnym podróżnikiem. Wpadł więc na pomysł, żeby sięgnąć po ogólną teorię względności, relatywistykę i wpaść w wir grawitacyjny, aby znaleźć się w pętli czasu i spotkać kolejnych Ijonów Tichych z innych dni tygodnia i wspólnie naprawić statek. Jak tylko zaludnił rakietę swoimi kopiami, natychmiast zaczął się bić, kto zje ostatnią czekoladę, a statku nikt nie chciał naprawić i narastał strasznie zabawny chaos - opowiada Wojciech Orliński, autor książek poświęconych Stanisławowi Lemowi.
Wojciech Orliński wspomina, że kiedy po raz pierwszy czytał utwór o Ijonie Tichym, jeszcze jako chłopiec, musiał przerywać lekturę z powodu… turlania się po podłodze ze śmiechu. - Teraz jestem takim starszym, statecznym człowiekiem, który jest w stanie to przeczytać, może ze dwa razy parsknąwszy śmiechem (…). Jednocześnie mamy tutaj przykład, jak Lem pięknie pokazywał naukę. Prawa Newtona i Keplera są uniwersalne oraz stosują się do planet, gwiazd, jabłek spadających na głowę czy do przypalonej wołowiny krążącej dookoła rakiety - słyszymy.
Iluzja perfekcyjnej rzeczywistości
Humor w książkach Stanisława Lema nie był humorem dla samego humoru. - Dla mnie Lem zawsze był przykładem pisarza, który potrafił wytwarzać fantastyczny świat i równocześnie robić to serio, ale z dozą niesamowitego, satyrycznego, ironicznego i ciętego humoru. Jest to absolutna sztuka, która nie miała sobie równych. Niewielu jestem w stanie wymienić pisarzy fantastycznych, którzy podobnie postępowaliby - twierdzi dr Krzysztof M. Maj z Wydziału Humanistycznego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
W przypadku słowotwórstwa, u Stanisława Lema możemy natrafić na różne smaczki: krzesławkę dręczypupę zaczajoną, czyli mrówkę udającą krzesło, jak człowiek na niej usiądzie, czajak połkliwy bądź zawołanie bitewne "Awruk!". Mamy także różne sytuacje dowcipy, m.in. Ijon Tichy trafił do lasu zdziczałych mebli, gdzie zaatakowały go kozetki, fotele w stylu Ludwika XV i komody, które "wypuściły liczne pędy wieszaków".
- Pamiętam z "Kongresu futurologicznego", który bardzo lubię czytać na zajęciach poświęconych dystopiom ze studentami. Jest tam absolutnie cudowna wizja świata, który jest osnuty maskonami wytwarzającymi iluzję perfekcyjnej rzeczywistości. W którymś momencie jeden z bohaterów dostaje specjalny środek, który nazywa się ocykan, pozwalający przejrzeć na oczy i zobaczyć dystopię, jaką ona jest w rzeczywistości. Lem oczywiście nie powstrzymuje się przed tym, żeby nie nadmienić, iż w tym pięknym hotelu, gdzie były liście palmowe, były tak naprawdę sznury od kalesonów jednego ze współwięźniów siedzących na pryczy. Takich przypadków u Lema jest bardzo dużo - opowiada dr Krzysztof M. Maj.
Czytaj także:
***
Tytuł audycji: Kulturalna Jedynka
Prowadziła: Magda Mikołajczuk
Goście: Wojciech Orliński (autor książek poświęconych Stanisławowi Lemowi), dr Krzysztof M. Maj (Wydział Humanistyczny Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie)
Data emisji: 26.03.2021
Godzina emisji: 21.09
DS