Zygmunt III Waza – król niefortunny

19 sierpnia 1587 roku w Warszawie w czasie sejmu elekcyjnego obóz arcybiskupa Stanisława Karnkowskiego i kanclerza Jana Zamoyskiego ogłosił królem Polski Zygmunta Wazę. 

30 czerwca 1587 po śmierci króla Stefana Batorego w podwarszawskiej Woli rozpoczęła się wolna elekcja, w wyniku której nowym królem został Zygmunt III Waza. Odbyła się ona w cieniu sporów między Janem Zamoyskim popierającym kandydaturę Wazów a rodem Zborowskich, opowiadających się za Habsburgami.

– Objął władzę w Polsce dzięki wojnie domowej – mówił prof. Jarema Maciszewski w aud. Elizy Bojarskiej. – Ściślej mówiąc, na parę tygodni przed rozstrzygnięciem wojny domowej.

Król ze Szwecji

Ostatecznego wyboru dokonano 19 sierpnia 1587. Dwudziestojednoletni Zygmunt III Waza początkowo nie kwapił się szczególnie do objęcia tronu polskiego, ostatecznie jednak zgodził się z decyzją szlachty. Gdyby tego nie zrobił, mogłoby dojść do przejęcia władzy w Polsce przez cara rosyjskiego. Nie byłaby to sytuacja dla Szwecji wygodna, bo oznaczałaby przejęcie kontroli nad Morzem Bałtyckim przez Rosjan.

Narodzony w niewoli

Przyszły król Polski urodził się 20 czerwca 1566 roku w Szwecji. Zygmunt przyszedł na świat w chwili, gdy jego rodzice – Jan, książę szwedzki i Katarzyna Jagiellonka – byli uwięzieni przez obłąkanego króla Szwecji, Eryka XIV, brata Jana.

– Pierwszy okres panowania Zygmunta III Wazy charakteryzował się rozległością działań dyplomatycznych i militarnych Rzeczypospolitej na dwóch biegunach: północnym i południowym – tłumaczyła prof. Teresa Chynczewska-Hennel w aud. "Historia Polski" w 20003 roku.

Zygmunt III Waza nie potrafił znaleźć wspólnego języka ze szlachtą. – Zygmunt musiał zwoływać Sejm co dwa lata, nie licząc tych nadzwyczajnych – mówił Zygmunt Nowakowski na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa 16 maja 1954 roku. – W Anglii król, gdy go poniosła irytacja, mógł podrzeć jakąś kartę uchwał parlamentu, podczas gdy w Polsce było to nie do pomyślenia. U nas w walce sejmu z królem przegranymi byli z reguły królowie.

Rozdarty między Polską a Szwecją

W roku 1600, kiedy Zygmunt traci tron szwedzki, Polska zostaje wciągnięta do wojny. Konflikt dynastyczny uniemożliwiał sojusz polsko-szwedzki. – Zygmunt rozumiał, że trudno mu będzie połączyć rządy w Polsce i w Szwecji – podkreślał prof. Maciszewski. – Być może chciał, by potem jeden z jego synów objął tron w Szwecji, a drugi w Polsce.

– Trzymał dwie korony za ogon, a chciał trzecią, moskiewską, szwedzka była mu droższa, polskiej gotów był pozbyć się za dość przystępną cenę, którą ofiarowali Austriacy – podkreślał Zygmunt Nowakowski. – Stracił koronę szwedzką, moskiewskiej nie zdobył, a został przy polskiej do śmierci. Pokłócił się z rodzonym ojcem, wadził się z najstarszym synem, żył w niezgodzie z narodem.

Wojna za wojną

Epoka Zygmunta III Wazy to okres wiecznych konfliktów. Nie interesował się on problemami związanymi z południowo-wschodnimi granicami Rzeczypospolitej. Te sprawy pozostawił kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu. Ten zajął zbrojnie Mołdawię jako polskie lenno, potem wojskowa interwencja Turcji została odparta pod Cecorą. W 1600 roku Zygmunt III Waza inkorporował Estonię, co było bezpośrednim powodem wkroczenia wojsk szwedzkich do Inflant. Rozpoczęła się wojna tocząca się z przerwami od 1601 do 1629.

– Panowanie Zygmunta III to jest cykl zwycięskich bitew i albo przegranych wojen, albo wojen, których nie umiano doprowadzić do zwycięskiego końca – mówił prof. Jarema Maciszewski. – Jeśli chodzi o zwycięskie bitwy to mało która epoka miała ich tyle.

mb