Organizacja Bojowa PPS. Zbrojne ramię Piłsudskiego

118 lat temu, 5 lutego 1905 roku w Warszawie na VII Zjeździe Polskiej Partii Socjalistycznej powołano Organizację Bojową PPS, mającą na celu ochronę manifestacji robotniczych oraz szkolenie kadr na wypadek wybuchu antyrosyjskiego powstania.

Należeli do niej m.in. Stefan Okrzeja, Tomasz Arciszewski, Walery Sławek, Kazimierz Pużak i Kazimierz Sosnkowski.

Józef Piłsudski - Marszałek z ludzką twarzą

Terroryzm przeciwko carskiemu terrorowi

Wydarzenia lat 1905-1907, nazwane rewolucją 1905 roku, obfitowały w demonstracje uliczne oraz strajki prowadzone przez robotników, uczniów i chłopów.

Organizacja Bojowa PPS w tym czasie prowadziła aktywną walkę z przedstawicielami władzy caratu. Bojowcy uzbrojeni w pistolety Browning M 1900, zwane popularnie "bronkami", wsławili się zamachami na rosyjskich urzędników i policjantów, szczególnie na tych, którzy wykazywali się brutalnością w stosunku do Polaków. Zaborca przekonał się, że jego terror spotka się z odpowiedzią ze strony Polaków.

– Wśród setek akcji bojowców można wymienić brawurowy udział sześcioosobowego oddziału pod dowództwem Jana Jura-Gorzechowskiego w odbijaniu z Pawiaka dziesięciu skazanych na śmierć więźniów w kwietniu 1906 roku. Później 15 sierpnia miały miejsce wydarzenia tzw. krwawej środy w Królestwie Polskim, kiedy Organizacja Bojowa dokonała jednocześnie w kilkunastu miastach ponad stu zamachów na carskich policjantów, żandarmów i szpiclów. Przez pewien czas rosyjscy policjanci obawiali się wyjść na ulicę – opowiadał prof. Andrzej Nowak w audycji Doroty Truszczak z cyklu "Historia żywa".

Organizacja Bojowa zdobywała środki niezbędne do dalszego działania z tzw. akcji ekspropriacyjnych. Były to napady m.in. na państwowe banki i placówki pocztowe.

– Zostałem przydzielony do Łodzi i werbowałem robotników do zakonspirowanych szóstek bojowców. Najsłynniejszym wyczynem naszej łódzkiej organizacji był napad na pociąg pocztowy pod Rogowem – wspominał w 1963 roku Jan Kwapiński, weteran Organizacji Bojowej i późniejszy polityk w czasie II Rzeczpospolitej, na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. – Było to w drugiej połowie 1906 roku, kiedy represje carskich żandarmów, policji i kozaków szalały bezwzględnie. Cały aparat ucisku i gwałtów utrzymywany był za pieniądze polskich podatników. Wydział Bojowy postanowił konfiskować carskim urzędnikom te pieniądze i obracać je na walkę z uciskiem carskim.

Inną znaną akcją był napad w Bezdanach, w którym wziął udział sam Józef Piłsudski. Jest nawet nazywany "skokiem czterech premierów", uczestniczyło w nim bowiem właśnie tylu późniejszych szefów rządów niepodległego państwa polskiego. Poza Piłsudskim byli to Walery Sławek, Aleksander Prystor i Tomasz Arciszewski.

Stefan Okrzeja - męczennik socjalista

Organizacja Bojowa PPS kształtowała także kadry, które miały później wziąć udział w walce o odzyskanie niepodległości. Wydawnictwo Wydziału Bojowego PPS wydało w Krakowie w 1907 roku broszury szkoleniowe dotyczące obsługi broni, sposobu zachowania się pod ostrzałem oraz prowadzenia pracy wywiadowczej.

Ta działalność była podwaliną dla stworzonego następnie przez Józefa Piłsudskiego już na terenie Galicji Związku Walki Czynnej i zakładanych później paramilitarnych organizacji strzeleckich.

Niepodległość według PPS

Polska Partia Socjalistyczna była jedną z najważniejszych organizacji dążących do odzyskania niepodległości Polski na przełomie XIX i XX wieku. Łączyła tradycyjne lewicowe hasła z postulatem odtworzenia polskiego państwa.

PPS w zaborze rosyjskim był partią nielegalną i działał w konspiracji. Socjaliści wydawali podziemne gazety – swój partyjny organ, czyli "Robotnika" oraz organizowali demonstracje w obronie praw robotników.

Szczególne ożywienie działalności PPS nastąpiło w 1904 roku, kiedy na widok nieporadności Imperium Rosyjskiego w wojnie z Japonią, Polacy w zaborze rosyjskim rozpoczęli żywe demonstracje przeciwko dalszemu prowadzeniu wojny oraz przeciwko poborowi Polaków do rosyjskiej armii. Protestujący wysuwali także antycarskie postulaty, żądali zakończenia rusyfikacji i oczekiwali polonizacji życia politycznego i społecznego w Królestwie Polskim.

Grupa działaczy socjalistycznych, skupionych wokół Józefa Piłsudskiego rozpoczęła tworzenie uzbrojonych bojówek, które byłyby zdolne do obrony demonstracji przed przemocą carskich żołnierzy. Pierwszym sprawdzianem – zakończonym zresztą sukcesem – dla bojowców była obrona demonstracji na placu Grzybowskim w Warszawie. 13 listopada 1904 roku bojowcy starli się z rosyjską policją i wojskiem. Po obu stronach padli zabici i ranni. Wydarzenia te były pierwszym, od czasu Powstania Styczniowego, zbrojnym wystąpieniem polskiej organizacji przeciwko władzy carskiej.

Demonstracja na pl. Grzybowskim. Pierwsze od Powstania Styczniowego zbrojne wyzwanie rzucone zaborcom

– Kozacy po raz pierwszy spotkali się nie z bezbronnymi ofiarami, lecz z aktywnym oporem. To miało budzić ducha niepodległości, na którego wzmocnieniu zawsze zależało Piłsudskiemu. Jeżeli nas biją, to musimy oddać i pokazać, że też potrafimy zadawać dobrze wymierzone ciosy – powiedział prof. Andrzej Nowak w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.

Działalność terrorystyczna Organizacji Bojowej doprowadziła do rozłamu w PPS na dwie frakcje tzw. starych oraz młodych. Pierwszej przewodniczył Józef Piłsudski, który w 1906 roku stanął na czele partii PPS "Frakcja Rewolucyjna", która opowiadała się za dalszą walką o niepodległą Polskę, z kolei młodsi działacze skupili się w PPS "Lewica", która upatrywała szansę na realizację socjalistycznych postulatów w międzynarodowej rewolucji.

Nieprzychylna działalności Organizacji Bojowej była również Narodowa Demokracja pod przewodnictwem Romana Dmowskiego, która próbowała zyskać ustępstwa od cara legalną i demokratyczną drogą. Narodowcy uważali, że terrorystyczne akcje bojowców prowadzą jedynie do pogłębienia represji oraz przeciwstawiali się socjalistycznemu programowi PPS. W trakcie rewolucji 1905 roku nierzadko dochodziło do bratobójczych walk pomiędzy bojówkami socjalistycznych i endeckich ugrupowań.

sa