"Monitor". Najważniejsze czasopismo polskiego oświecenia

21 marca 1765 roku z ukazał się pierwszy numer czasopisma "Monitor".

Pierwsze takie czasopismo w Polsce

"Monitor" nawiązywał do brytyjskiego czasopisma "The Spectator" (z ang. "Widz") z początku XVIII wieku. Było swoistą rewolucją na rynku prasy, bowiem jako pierwsze nie ograniczało się do zamieszczania krótkich informacji, ale drukowało również publicystyczne opinie w oświeceniowym tonie.

Inicjatorem założenia "Monitora" był król Stanisław August Poniatowski, a wcieleniem pomysłu w życie jako redaktorzy zajęli się m.in. biskup Ignacy Krasicki, ksiądz jezuita Franciszek Bohomolec i książę Adam Kazimierz Czartoryski.

"Monitor" z początku był tygodnikiem. Wraz z rozwojem czasopisma zwiększyła się częstotliwość wydawania do dwóch numerów tygodniowo.

Jego linia redakcyjna utożsamiała się z obozem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i wspierała reformatorskie dążenia monarchy. "Monitor" publikował artykuły, które ganiły kulturę sarmacką oraz przywary szlachty, przede wszystkim pieniactwo i pijaństwo. Na ostrzu "Monitora" znalazł się także fanatyzm religijny i wszechobecne obcojęzyczne wtrącenia, powszechne w ówczesnej polszczyźnie. Szlachta w XVIII wieku powszechnie używała tzw. makaronizmów, czyli łacińskich wyrażeń wplatanych do wypowiedzi.

Czasopismo wychowywało czytelników w oświeceniowym duchu liberalizmu. "Monitor" starał się promować obywatelskie postawy i dobry wzór prowadzenia gospodarstwa ziemskiego, w szczególności łagodne traktowanie poddanych.

Dużą zasługą czasopisma było wprowadzenie nowych gatunków literackich do polskiej prasy. Były to m.in. felieton i szkice publicystyczne. Ostatni numer "Monitora" wyszedł w 1786 roku.

Rozwój polskich czasopism

– Wiek XVIII stanowi rzeczywisty początek czasopiśmiennictwa polskiego – mówiła dr Maria Czeppe w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika polska".

"Monitor" nie był pierwszym polskim czasopismem. Wyprzedził go o niemal sto lat "Merkuriusz Polski", który był wydawany na przestrzeni 1661 roku. Pierwsza polska regularnie ukazująca się gazeta również powstała na długo przed "Monitorem". Był nią "Kurier Polski", którego pierwszy numer ukazał się w 1729 roku. Publikował przede wszystkim bieżące wydarzenia z kraju. W latach 1760-1763 roku był wydawany analogiczny do niego "Kurier Litewski".

Wśród najważniejszych tytułów prasowych XVIII wieku należy wymienić jeszcze czasopismo literackie "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne", które ukazywały się od 1770 do 1777 roku.

– Wychodziły i inne mniej trwałe tytuły. Ważne dla całego narodu wydarzenia przynosiły na ogół gwałtowny rozwój prasy. Nieraz krótkotrwały, lecz owocujący znakomitą publicystyką i twórczością, jak choćby w czasach Sejmu Czteroletniego "Gazeta Narodowa i Obca" i prasa Powstania Kościuszkowskiego – mówiła dr Maria Czeppe w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.

sa