Łacińska sentencja mówi "habent sua fata libelli" - "książki mają swoje losy". Można powiedzieć, że dotyczy to nie tylko sagi o dziejach Garrenów, którą autor uważał za swoje najważniejsze dokonanie literackie, lecz także odzwierciedla losy samego Sándora Máraiego. Teresa Worowska, tłumaczka "Maruderów", stwierdziła, że zdanie to odnieść można też do całej literatury węgierskiej XX w., która nie mogła dokonać prawdziwego rozrachunku ze swoją nieodległą przeszłością. Pisarz, który chciał to zrobić bezkompromisowo, nie mógł tego dokonać po zakończeniu II wojny światowej, gdy na Węgrzech powstał nowy reżim polityczny.
- To była wielka strata dla literatury węgierskiej - mówiła tłumaczka w "Sezonie na Dwójkę". - Nawet ci pisarze, którzy zostali w kraju i starali się zawrzeć możliwie małą liczbę kompromisów, tłumnie poszli zupełnie inną drogą niż Márai. Pisarz ten, znalazłszy się w 1948 r. ostatecznie na emigracji, wybrał własną ścieżkę, wierny kilku ważnym dla niego wartościom i niewzruszonym przekonaniom - powiedziała.
>>Posłuchaj rozmowy o wcześniejszych tomach cyklu "Dzieło Garrenów"<<
W kolejnych tomach cyklu o Garrenach odzwierciedlone są ważne zagadnienia dotyczące społeczeństwa węgierskiego, historii Węgier, wielu traumatycznych przeżyć dziejowych od początku XX w. do czasów wojny. - To bardzo specyficzne, odważne i bezkompromisowe ukazanie całej tej złożonej problematyki było dla węgierskiego czytelnika w całości w zasadzie niedostępne do 1990 r. - opowiadała Teresa Worowska. - Wskutek tego czytelnicy i wszyscy trudniący się refleksją na temat tego, co się z nimi dzieje, nie otrzymali czegoś, co można nazwać bardzo ważną pomocą literacką w przyjrzeniu się własnym losom. Mogły to uczynić właściwie dopiero ich dzieci, a przede wszystkim wnuki - dodała.
- Márai miał rzadki dar zobaczenia przyszłości i dogłębnego spojrzenia w jej kierunku, jak mówią Węgrzy: "zobaczenia przyszłego owocu w dzisiejszych ziarnach" - powiedziała Teresa Worowska. - Dlatego czytamy go z takim podziwem, kiedy w latach 40. w dzienniku porównuje oba systemy totalitarne, które narodziły się w Europie w XX w. Wiele rzeczy widział z góry, i na dodatek potrafił to wyrazić bardzo celnie, jasno, w krótkiej, aforystycznej formie - mówiła.
Audycję przygotowały Dorota Gacek i Elżbieta Łukomska.
mc
Sandor Marai. Fot. Wikipedia/domena publiczna