W ręce niemieckiej policji wybitny polski kurier Jan Karski wpadł w czerwcu 1940 roku, podczas przechodzenia przez Tatry z Nowego Sącza do Koszyc, skąd następnie z nową porcją informacji z kraju miał się przedostać do Francji. Zobowiązany do trzymania meldunków w swojej pamięci, tym razem emisariusz obciążony był feralną kliszą...
- Zaszła sytuacja, która nie powinna zajść - wspominał w archiwalnym radiowym nagraniu Jan Karski. - Przywódca Stronnictwa Narodowego Pan Surzycki w ostatniej chwili przed wyprawą dał mi rolkę Leiki, niewywołaną. Mówił, że są na niej bardzo ważne informacje dla rządu. Gwałtownie oponowałem, ponieważ nie mogłem mieć przy sobie żadnych obciążających materiałów. Wszystko przekazywać miałem ustnie. Niestety pod wpływem nalegań wziąłem ze sobą tę kliszę.
>>> Wspomnienia z młodości Jana Karskiego
Dla gestapo, które zatrzymało Jana Karskiego w zdekonspirowanej chacie słowackiego górala, rolka ze zdjęciami stała się dowodem na to, że udało im się złapać ważnego członka polskiego podziemia. Bity i torturowany Karski usiłował podciąć sobie żyły. Obawiał się, że wkrótce zacznie sypać. Wykrwawiony trafił do szpitala cywilnego w Nowym Sączu, z którego, po podleczeniu, miał wrócić na śledztwo.
- Za wszelką cenę chciałem dać znać światu zewnętrznemu, gdzie jestem. Personelowi szpitala nie ufałem. Wpadłem na pomysł, żeby dostać się do księdza - wspominał.
Tymczasem działający w Nowym Sączu Związek Walki Zbrojnej wiedział już o wpadce emisariusza i szykował się do akcji wykradzenia go z rąk Niemców. Zadanie to miał wykonać Zbigniew Ryś ps. "Zbyszek", kurier Związku Walki Zbrojnej, oraz jego siostra Zofia Rysiówna (późniejsza aktorka), kurierka i łączniczka Polskiej Organizacji Białego Orła, od stycznia 1940 zaś Związku Walki Zbrojnej, która udział w "Akcji S", odbicie Karskiego, przypłaciła czteroletnią gehenną w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück...
W jaki sposób odbito Jana Karskiego z rąk gestapo? O tym w nagraniu drugiej audycji z cyklu "Polskie losy", w której o brawurowej akcji opowiadają wnukowie Zbigniewa Rysia: Sebastian Ryś i Grzegorz Ryś.
W audycji wykorzystano również nagrania archiwalne uczestników "Akcji S", w tym wspomnienia Jana Karskiego.
>>>Fotobiografia Jana Karskiego - opowieść Macieja Sadowskiego
Audycję przygotowała Joanna Szwedowska.
bch/mm