Operalnia służyła teatrowi jedynie przez kilka lat. Szybko popadła w ruinę i została rozebrana w 1772 roku.
Plac Teatralny w Warszawie około roku 1900, widok na Teatr Narodowy, źr. Biblioteka Kongresu USA, Wikipedia/dp
Zmiana siedziby
Zespół Teatru Narodowego najpierw przeniósł się do Pałacu Radziwiłłów na Krakowskim Przedmieściu, a następnie na plac Krasińskich do specjalnie wzniesionego tam budynku, gdzie ma siedzibę do dziś. Otwarcie odbyło się w piętnastą rocznicę elekcji Stanisława Augusta. W teatrze nadal obok polskiego zespołu występowali aktorzy niemieccy, francuscy i artyści włoskiej opery.
– W nowożytnym sensie idea teatru narodowego zaczęła się kształtować czerpiąc z idei Wojciecha Bogusławskiego i Leona Schillera – słyszymy w audycji Anny Retmaniak z 1989 roku. – Na tę ideę składa się kilka cech. Fakt, że jest to teatr powszechny, ogólnie dostępny i zrozumiały. Po drugie, że jest to teatr obywatelski: taki, który uczestniczy w życiu narodu i podejmuje najbardziej istotne dla niego kwestie. Po trzecie, jest to teatr, którego najważniejszym zadaniem jest kultywowanie, kształtowanie i rewidowanie tradycji kulturalnej narodu.
Wojciech Bogusławski był osobą która ukształtowała polską scenę teatralną. Narodowym kierował w latach 1783-85, 1790-94 oraz 1799-1814. Grał w nim jeszcze dłużej, bo aż do 1827 roku. Przez sztukę Bogusławski chciał wychowywać naród i mówić o patriotyzmie.
Zniszczenia
W 1920 roku Teatr Narodowy został spalony. Po odbudowie w 1924 roku dyrektor Juliusz Osterwa nawiązał do tradycji teatru Wojciecha Bogusławskiego oraz powrócił do starej nazwy: z Rozmaitości na Teatr Narodowy.
– Po pożarze w 1920 roku projekt odbudowy przygotowany był przez inż. Przybylskiego – słyszymy w audycji "Ludzie i budynki" z 1974 roku. – Wówczas wykonana została efektowna, marmurowa klatka schodowa, jedno z nielicznych miejsc, które zachowało się nawet po II wojnie światowej.
Dramat II wojny światowej nie ominął Teatru Narodowego. Poza tym, że z samego budynku niewiele zostało, to na scenie Niemcy rozstrzeliwali setki ludzi z łapanek. Odbudową po 1945 roku zajęło się Wojsko Polskie.
W 1985 roku budynek przy placu Krasickich znów uległ zniszczeniu. Wybuchł pożar, który strawił scenę i jej otoczenie oraz widownię. Gmach ocalał, ale zespół przeniósł się do tymczasowej siedziby. Przemiany polityczne nie przyspieszyły ponownego otwarcia najważniejszej polskiej sceny narodowej. Trzeba było czekać aż do 19 listopada 1996.
Sala Teatru Narodowego, aut. Michal Osmenda (8 stycznia 2014), Wikipedia/cc
Polityka w teatrze
– Dzieje Teatru Narodowego powojennego są bardzo ściśle związane ze sprawami politycznymi – słyszymy w audycji Anny Retmaniak.
Początkowo, po 1945 roku Teatr narodowym był tylko z nazwy, bo i tak nie można było na jego scenie grać polskiej klasyki romantycznej. Po odwilży 1956 roku zarządzany krótko przez Wilama Horzycę podniósł się artystycznie.
Następnie scenę narodową przejął pod swoje kierownictwo Kazimierz Dejmek. Po słynnych "Dziadach", które zdjęto w 1968 roku studenci wyszli na ulice, a dyrektora teatru zwolniono. Jego miejsce zajął Adam Hanuszkiewicz, który Teatrem Narodowym przy poparciu ówczesnych władz, ale i publiczności, zarządzał przez 14 lat. Mimo że nie realizował wówczas ostro krytykujących władze przedstawień wraz z wybuchem stanu wojennego i jego usunięto ze stanowiska.
Posłuchaj audycji o Teatrze Narodowym, jego dyrektorach, dramatycznych losach, latach urodzaju twórczego i stagnacji.
mb