Horror, któremu można było zapobiec
Był piątkowy poranek, ostatni dzień szkoły przed feriami w połowie jesiennego trymestru. Uczniowie Pantglas Junior School w Aberfan od kilkunastu minut znajdowali się w klasach. Na ulicach miasteczka zalegała mgła. Przez ostatnie trzy tygodnie bez przerwy padało, ziemia była nasiąknięta jak gąbka, podobnie jak siedem ogromnych hałd górujących nad miasteczkiem. Rosły one przez pół wieku, nieustannie zasilane odpadami z okolicznych kopalni. 21 października 1966 roku hałda numer 7 miała 34 metry wysokości. Około godziny 9.15 ponad sto tysięcy metrów sześciennych podmytych wodą skał i błota zamieniło się w lawinę.
Część hałdy numer 7 runęła wprost na zabudowania Aberfan, zasypując wiele domów oraz budynek szkoły Pantglas Junior School. Zginęło 28 dorosłych i aż 116 dzieci - wśród nich 5 nauczycieli i 109 uczniów. Ci, którzy przeżyli, zostali inwalidami lub cierpieli na zespół stresu pourazowego. Poszukiwanie ciał trwało do 28 października.
Sporządzona po katastrofie mapa ukazująca rozmiar zniszczeń w Aberfan. Fot. Wikimedia/domena publiczna
Podczas śledztwa wyszło na jaw, że odpowiedzialna za hałdy Krajowa Izba Węgla (National Coal Board) wiedziała o zagrożeniu na długo przed katastrofą, ale wskutek rozmaitych biurokratycznych zaniechań zlekceważyła doniesienia o niestabilności wzniesień i poprzednich osunięciach. Powołany przez parlament i ministra do spraw Walii trybunał uznał Izbę Węgla za winną katastrofy. Nie poszły za tym jednak żadne zarzuty prokuratorskie.
Osiem długich dni królowej
Jeszcze w nocy z 21 na 22 października 1966 roku w Aberfan zjawił się Antony Armstrong-Jones, mąż księżniczki Małgorzaty, szwagier Elżbiety II. Kilka godzin później na miejsce katastrofy przybył królewski małżonek, książę Filip. Mieszkańcy i ekipa ratunkowa czekali jednak przede wszystkim na przyjazd samej królowej. Ale Elżbieta została w Londynie, mimo namów premiera Harolda Wilsona, który uważał, że nieobecność w Aberfan zaszkodzi wizerunkowi królowej.
Dopiero 29 października Elżbieta (razem z mężem) odwiedziła pogrążone w żałobie miasteczko. Para królewska złożyła kwiaty na zbiorowej mogile ofiar katastrofy, rozmawiała z lokalnymi władzami i spotkała się z rodzinami ofiar. Zazwyczaj nie okazująca publicznie emocji monarchini nie kryła przygnębienia, wędrując wzdłuż grobu, w którym złożono 144 ciała mieszkańców Aberfan.
Królowa Elżbieta II i książę Filip przy grobie ofiar katastrofy w Aberfan. W tle widoczne hałdy odpadów kopalnianych. Fot. PAP/PA
Trzeci odcinek trzeciego sezonu "The Crown" stara się odkryć tajemnicę odkładania przez królową tej wizyty. Serial odwołuje się do relacji osób związanych z brytyjskim dworem, które także szukały wyjaśnień zachowania Elżbiety II. Miała ona obawiać się, że jej pobyt w Aberfan w czasie, gdy szukano jeszcze żywych ludzi, może odciągnąć uwagę od akcji ratunkowej.
W 2002 roku Gyles Brandreth, były poseł Partii Konserwatywnej, powołując się na rozmowę z Martinem Charterisem, osobistym sekretarzem królowej w latach 1972-1977, zdradził, że Elżbieta II miała pewnego razu przyznać, że jeśli czegoś żałuje, to właśnie owej ośmiodniowej zwłoki w październiku 1966 roku.
Grób ofiar katastrofy w Aberfan. Fot. Llywelyn2000 at Welsh Wikipedia/CC BY 3.0
mc