Wojna na Ukrainie. Ukraińcy nie pierwszy raz w historii odpierają atak Rosji

Powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej

Rewolucja lutowa i abdykacja cara Mikołaja II 15 marca 1917 roku dały Ukraińcom - których działalność niepodległościowa rozwijała się intensywnie od połowy XIX wieku - szansę na budowę własnego państwa. W efekcie już 17 marca utworzono Ukraińską Radę Centralną.

– Głównym celem tego "praparlamentu" było utworzenie ukraińskich struktur państwowych w ramach Imperium Rosyjskiego i porozumienie się w tej sprawie z Rządem Tymczasowym – wyjaśniał historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia. – Rozmowy trwały jednak bardzo długo, bo aż do czerwca, a żądania Ukraińców były przez RT systematycznie odrzucane – dodał. 

Porozumienie udało się zawrzeć pod koniec lipca. RT wyraził wówczas zgodę na utworzenie ukraińskich struktur administracyjnych w pięciu guberniach - kijowskiej, podolskiej, połtawskiej, wołyńskiej i czernihowskiej. Sprawę autonomii tych ziem odłożono do czasu zebrania się rosyjskiej Konstytuanty (Zgromadzenia Ustawodawczego). 

Sekretariat Ukraińskiej Centralnej Rady w 1917 roku. Pierwszy z prawej (siedzi): Symon Petlura, trzeci z prawej (siedzi): Wołodymyr Wynnyczenko. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Rewolucja październikowa w Rosji. Władza w rękach bolszewików

Sytuacja uległa zmianie w październiku, gdy rewolucja bolszewicka doprowadziła do likwidacji Rządu Tymczasowego, a w kraju zapanował chaos. Dla Ukraińskiej Rady Centralnej był to idealny moment do rozszerzenia swoich wpływów. 20 listopada wydali "Trzeci Uniwersał" i proklamowali utworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej. Nowe państwo miało być połączone z Rosją, a w zasadzie z Republiką Rosyjską Rządu Tymczasowego, której żywot właśnie dobiegał końca, na zasadzie federacyjnej. Władze URL bowiem były zdecydowanie antybolszewickie. 

Działania te spotkały się z ostrym sprzeciwem bolszewików i doprowadziły do wybuchu wojny ukraińsko-radzieckiej. 

"Pomoc" Austro-Węgier i Cesarstwa Niemieckiego 

Armia Czerwona wkroczyła na teren URL na początku 1918 roku. Nieliczne i słabo wyszkolone wojska ukraińskie nie były w stanie przeciwstawić się najeźdźcy, który zajmował kolejne miasta. 

– 29 stycznia rozegrała się decydująca bitwa pod Krutami. Wojska ukraińskie poniosły tam druzgocącą klęskę. Doszło wówczas do drastycznego wydarzenia. 300-osobowy batalion młodzieżowy - składający się z ochotników, uczniów gimnazjalnych i studentów - po złożeniu broni został wymordowany przez bolszewików – mówił historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". 

W tym samym czasie odbywały się w Brześciu rozmowy pomiędzy państwami centralnymi (Cesarstwem Niemieckim, Austro-Wegrami, Bułgarią i Imperium Osmańskim) a bolszewicką Rosją, dążącą do wycofania się z udziału w I wojnie światowej. Jak wskazywał prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia, w negocjacjach brali również udział delegaci ukraińskiej Rady. Doprowadzili oni do podpisania traktatu pokojowego pomiędzy URL (od 25 stycznia 1918 roku funkcjonującym już jako niepodległe i suwerenne państwo) a Cesarstwem Niemieckim i Austro-Węgrami.

Podpisanie traktatu pokojowego między Ukraińską Republiką Ludową a państwami centralnymi 9 lutego 1918 roku. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Ukraińcy zobowiązali się wówczas do zaopatrywania sojuszników w żywność w zamian za wsparcie militarne. 

– A ponieważ bolszewicy nie kwapili się do wycofania wojsk z terenów Ukraińskiej Republiki Ludowej, w lutym państwa centralne ruszyły do ofensywy – dodał historyk.

Szybko okazało się, że za udzieloną pomoc Ukraińcy muszą zapłacić wysoką cenę. I chociaż armia cesarska wkrótce oswobodziła ukraińskie miasta z rąk bolszewików, wcale nie zamierzała ich jednak oddać Radzie Centralnej. Co więcej, pod koniec kwietnia siły niemieckie doprowadziły do rozwiązania Ukraińskiej Republiki Ludowej. W jej miejsce powstało nowe państwo, zwane nieoficjalnie Hetmanatem, na którego czele stanął były adiutant cara Mikołaja II generał Pawło Skoropadski.

Biali Rosjanie 

Hetman Pawło Skoropadski (w środku) pozuje do zdjęcia wraz ze swoimi oficerami. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Panowanie wojskowego zaczęło zbliżać się ku końcowi jesienią 1918 roku, gdy utracił on poparcie niemieckie wskutek klęski państw centralnych i podpisania rozejmu kończącego I wojnę światową. W tym czasie dawni działacze Ukraińskiej Rady Centralnej powołali do życia Dyrektoriat Ukraińskiej Republiki Ludowej. 

– Jego przewodniczącym został Wołodymir Wynnyczenko, a Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych Symon Petlura – mówił historyk na antenie Polskiego Radia. 

Symon Petlura. Niespełniona nadzieja Ukrainy

Nowemu ośrodkowi ukraińskiej władzy udało się zorganizować liczącą blisko 90 tysięcy żołnierzy armię, która ruszyła do Kijowa i bez większych problemów zajęła miasto. Wkrótce potem ponownie proklamowano powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej. Dyrektoriat długo nie cieszył się jednak sukcesem - już po kilku miesiącach został zmuszony do opuszczenia miasta przez Armię Czerwoną, wspartą przez probolszewickie, ukraińskie formacje ochotnicze. 

Ukraińcy nie zamierzali się jednak poddać. Latem 1919 roku rozpoczęli kontrofensywę, która szybko została jednak złamana przez nowego wroga - dowodzoną przez generała Antona Denikina Armię Ochotniczą Białych Rosjan. Wojskowy był zdecydowanym przeciwnikiem niepodległej Ukrainy, a na zajętych przez niego terenach ukraińskie szkoły i ośrodki kultury były niszczone, a inteligencja poddawana licznym represjom.

Po kilku tygodniach jego oddziały zostały jednak ostatecznie wyparte przez Armię Czerwoną, która wkrótce potem zaczęła instalować w ukraińskich miastach swoją aparaturę państwową. 

Zakończenie konfliktu i upadek URL

Pod koniec 1919 roku było już wiadomo, że wojna zbliżała się ku końcowi. Mimo to Dyrektoriat podjął ostatnią próbę odzyskania utraconych terenów i 21 kwietnia 1920 roku podpisał z przedstawicielami II Rzeczypospolitej tzw. umowę warszawską (w historiografii nazywana jest także sojuszem Piłsudski-Petlura). Polacy uznali wówczas niepodległość URL, a także zobowiązali się do udzielenia Ukraińcom pomocy wojskowej. W zamian za to uzyskali Galicję i większą część Wołynia.

Spotkanie Józefa Piłsudskiego i Symona Petlury w Kijowie latem 1920 roku. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Ofensywa sprzymierzonych wojsk polsko-ukraińskich rozpoczęła się pod koniec kwietnia 1920 roku (wyprawa kijowska). Mimo początkowych sukcesów polskie siły zostały zmuszone do odwrotu przez Armię Czerwoną. Armia URL brała udział w obronie Polski przed bolszewickim najazdem w dobie bitwy warszawskiej. Jesienią 1920 roku armia URL - wspierana przez Polskę - prowadziła samodzielną kampanię przeciwko Armii Czerwonej, zakończyła się ona jednak klęską i wycofaniem się jej sił na terytorium II RP. 

Niestety, na skutek zmiany rządów polska dyplomacja odrzuciła koncepcję federacyjną Józefa Piłsudskiego. Na skutek bolszewickich nacisków, podczas rozmów pokojowych w Rydze, Ukrainę reprezentowała marionetkowa wobec Moskwy Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka.

W efekcie URL przestała istnieć. Dyrektoriat udał się na emigrację, gdzie działał aż do 1991 roku. Wówczas Centrum Państwowe URL złożyło swoje upoważnienie na ręce pierwszego prezydenta niepodległej Ukrainy Łeonida Krawczuka, podkreślając tym samym, że współczesne państwo ukraińskie jest prawnym następcą URL.

jb