Wikingami, wbrew potocznym mniemaniom, nie byli wszyscy mieszkańcy Skandynawii, ale ci trudniący się specyficzną profesją – rozbojem.
Skąd wzięła się ich nazwa? Hipotez jest co najmniej kilka: być może jej źródłem był fiord (zatoka – vik) albo jednostka czasowa, vik, jaką zajmuje zmiana obsługi wioseł w drakkarze. Innym wyjaśnieniem jest to, że nazwa ta początkowo mogła oznaczać obcych, nie-Skandynawów, na przykład – Słowian (czyli Wendów). Określenie to, w każdym razie, jest starsze niż VIII wiek, na który zwykło się datować początek wikińskiej ekspansji.
O fascynującej kulturze Wikingów i wyprawach, które podejmowali, Katarzyna Kobylecka rozmawiała w Programie Drugim z profesorami Władysławem Duczko i Przemysławem Urbańczykiem.
Przełom VIII wieku
Część społeczeństwa skandynawskiego wybrała życie łupieżcze. W wyprawach brali jednak udział i inni: Irlandczycy czy Słowianie. Głównym powodem wędrówek były sprawy demograficzne. Przyrost naturalny spowodował, że ludzi w Skandynawii było zbyt wielu: próbowano zajmować nowe ziemie, ale wkrótce ziem uprawnych zaczęło po prostu brakować. Wszystko to nałożyło się na wahnięcie klimatyczne – zrobiło się cieplej, przeżyć licznemu potomstwu - łatwiej. Nasiliły się też walki o status węwnątrz społeczności. Sposobem na wygraną było szybkie zdobycie dóbr materialnych – a więc łupiestwo.
Z drugiej strony przełom technologiczny – konstrukcja nowego żagla, której dokonano w VIII wieku – umożliwiła północnym wojom penetrację dalej położonych wód. Łodzie, które były pasją mieszkańców Skandynawii już od epoki brązu, zaczęły siać przerażenie nie tylko na morskich wybrzeżach Europy, ale i w interiorze – lekkie drakkary wpływały bowiem nawet w górę rzek.
W wyniku tych wszystkich czynników w VIII wieku rozpoczął się opisywany przez Skrybów furor Normanorum. Za symboliczny początek najazdów Wikingów uważa się rok 792, kiedy złupili oni angielski klasztor w Lindisfarne.
Tworząc Rosję i Anglię
Najpierw północni wojownicy popłynęli w górę rosyjskich rzek. Już w epoce brązu odkryto szlak na Ural, gdzie znajdowały się złoża żelaza. Emporium handlowe w Starej Ładodze powstało w VIII wieku – między innymi właśnie jako baza wypadowa na Wołgę. Droga Dnieprem, „od Waregów do Greków”, była stosunkowo późnym wynalazkiem, ale nie ulega już dzisiaj wątpliwości, że powstanie księstwa kijowskiego także było zasługą Skandynawów.
Do XI wieku przybyszami na tereny Rusi nie byli jeszcze Waregowie, ale Rusowie – czyli Szwedzi, od których wzięła nazwę Ruś, a potem Rosja. Tworząc pierwsze struktury polityczne, Rusowie wzorowali się na imperium Chazarów. Potem pojawił się Ruryk, Wareg, który założył pierwszą ruską dynastię. Warto dodać, że potomkowie Ruryka żyją do dziś – także w Polsce.
Skandynawscy wojowie odegrali wielką rolę w kształtowaniu się średniowiecznej Anglii, Normandii i Królestwa Sycylii. Archeologia wskazuje, że i w Polsce byli obecni wojownicy uzbrojeni na sposób północny – trudno jednak jednoznacznie określić, jaka była faktyczna rola Wikingów w powstaniu państwa Polan. Z drugiej strony posiadamy ślady, że we wczesnym średniowieczu do Skandynawii zawędrowali… Słowianie.
(ew)